"Το σώμα σου τ’ορατό είναι οι άνδρες, οι γυναίκες και τα παιδιά που ζουν της εδικής σου ράτσας"​

Στην αρχαία Σπάρτη, όπου ο σεβασμός για τους γηραιότερους αποτελούσε αυτονόητο έθος του κάθε πολιτισμένου κοινωνού, επικρατούσε η συνήθεια κάθε φορά που κάποιος ηλικιωμένος ζητούσε τη θέση ενός νέου για να καθίσει, ο τελευταίος να την παραχωρεί χωρίς δεύτερη κουβέντα. Η μόνη εξαίρεση που αναφέρει ο Πλούταρχος, αλλά και οι λακωνικές παραδόσεις, σημειώθηκε στη διάρκεια κάποιας ολυμπιάδας, όταν κάποιος άγαμος και άτεκνος υπερήλικας ζήτησε τη θέση κάποιου πολίτη με τα μισά του χρόνια και εκείνος αρνήθηκε να σηκωθεί, απαντώντας : «δεν σου παραχωρώ το κάθισμά μου, γιατί κι εσύ δε γέννησες εκείνον που θα σηκωθεί από το δικό του για να το παραχωρήσει κάποτε σε εμένα».

Αναρωτιέμαι σε πόσους θα το έλεγε αυτό, εκείνος ο παλαιότερος Σπαρτιάτης, αν θα ζούσε στις ημέρες μας. Αλίμονο, οι αριθμοί είναι αμείλικτοι. Θα πει κανείς ότι αλλάξαν οι καιροι βέβαια. Αλλάξαν, φυσικά. Δε μπορούμε να ζούμε όπως στο κλέος της αρχαίας Σπάρτης, των Μυκηνών, της Μακεδονίας, των Αθηνών, της Μινωικής Κρήτης ή της Θηβαϊκής Ηγεμονίας. Αλλά, επίσης, δε γνωρίζω και κανέναν σοβαρό άνθρωπο που να αρνείται το δημογραφικό ως πρόβλημα υπογεννητικότητας. Λοιπόν, ας ρίξουμε μια ματιά τόσο σε όσους δε γεννήθηκαν, όσο και σε όσους χάθηκαν ή έφυγαν πριν να αφήσουν εδώ απογόνους και, τελικά, ας αναζητήσουμε τα αίτια του προβλήματος και τη λύση του.

·        Έως το 1982 ο μέσος όρος γεννήσεων ανερχόταν σε 2 τέκνα ανά γυναίκα, ενώ πλέον ανέρχεται σε 3 τέκνα ανά δύο γυναίκες, πάντα κατά προσέγγιση.

·        Έως το 1999 γεννήσεις και θάνατοι βρίσκονταν σε ισορροπία κατ’ απόλυτους αριθμούς, δηλαδή με τις γεννήσεις να είναι περισσότερες από τους θανάτους ή, έστω, περίπου ίσες.

·        Ειδικότερα κατά τα τελευταία 10 χρόνια οι θάνατοι κάθε έτος είναι ραγδαία αυξανόμενοι κατά αρκετές χιλιάδες σε σύγκριση με το κάθε προηγούμενο, γεγονός που καταδεικνύει τη γήρανση του πληθυσμού και μη ανανέωσή του.

·        Εμφανώς μειούμενοι βαίνουν και οι γάμοι τα τελευταία 20 χρόνια, ενώ ο αριθμός των διαζυγίων στην ίδια περίοδο είτε αύξανε είτε έμενε σταθερός.

·    Η ηλικία τεκνοποίησης της μέσης Ελληνίδας έχει διαμορφωθεί τις τελευταίες 3 δεκαετίες σταδιακά περίπου στα 35 έτη, κατά πολύ παραπάνω δηλαδή από ότι ίσχυε τις δεκαετίες πριν το 1980

·        Ειδικότερα, μόνο για το 2017 η Ελλάδα έχασε σχεδόν 32.000 πολίτες από το ισοζύγιο θανάτων - γεννήσεων και με το ρυθμό αυτό, που παρατηρείται από το 2014 έως το 2018, υπολογίζεται ότι κάθε πενταετία θα χάνει πληθυσμό ίσο προς μίας πόλης σαν την Κοζάνη

·        Οι κάτω των 40 ετών Έλληνες και οι Ελληνίδες σε ποσοστό 76% κάνουν πλέον σεξ πριν την ηλικία των 17 και σε ποσοστό 11% πριν τα δεκαπέντε, ενώ το 39% των αντρών και το 12% των γυναικών εναλλάσσουν 3 και πλέον ερωτικούς παρτενέρ ανά έτος. Εντούτοις ο πληθυσμός μειώνεται, αν και λογικά θα έπρεπε να αυξάνει.

Τι καταδεικνύουν τα παραπάνω ; Ασφαλώς όλοι γνωρίζουν ότι πολλές οικογένειες της εποχής των παππούδων μας είχαν αρκετά περισσότερα από δύο παιδιά και αδέρφια, ενδεχομένως και περισσότερα από 5 σε κάποιες περιπτώσεις. Παντρεύονταν νεότεροι και τεκνοποιούσαν συνήθως πριν τα 30 ή και τα 25 τους έτη για πρώτη φορά. Όντως, άλλοι καιροί. Στις μέρες μας κυρίως η εργασιακή ανασφάλεια, αλλά και οι εξευτελιστικοί μισθοί, έχουν αναγκάσει τους πολίτες να μην κάνουν σχέδια. Ούτε καν να φεύγουν από το σπίτι της μαμάς ακόμα και αν πλησιάζουν στα 40 τους κάποιες φορές. Ή, αν φεύγουν, να φεύγουν από τη χώρα, όχι απλά από το σπίτι.

Βεβαίως και δε γίνανε ανέραστοι οι συμπατριώτες μας ξαφνικά. Προς ξάφνιασμα, ίσως, ορισμένων γραφικών πουριτανών, πολλά από τα νέα παιδιά μπορούν να έχουν, μέχρι να τελειώσουν το σχολείο, περισσότερες σεξουαλικές εναλλαγές από κάποιον 45-άρη συμπολίτη τους με υπερσυντηρητικά μυαλά. Αυτό, όμως, δυστυχώς δε μεταφράζεται σε λύση του προβλήματος. Ο νεοέλληνας μπορεί να παινεύεται για τον διψήφιο ή τριψήφιο αριθμό των κατακτήσεών του, να βρίζει καθημερινά ως ανώμαλους τους ομοφυλόφιλους και τις λεσβίες γιατί εκείνος είναι και πολύ αρσενικός, να μισεί τους μετανάστες και τους αλλόθρησκους επειδή τάχα αλλοιώνουν τη φυλετική καθαρότητα του "Άριου" έθνους μας απλώς τεκνοποιώντας, αλλά όταν έρχεται η ώρα να κάνει ο ίδιος παιδιά ...μάπα το καρπούζι !

Δικαίωμά του βέβαια. «Εν τη προαιρέσει η μοχθηρία και το αδικείν», κατά τα λεγόμενα του Αριστοτέλη, δηλαδή ο καθένας από τις προθέσεις του κρίνεται αν είναι κακός και άδικος. Αν του φταίνε πάντα οι συμπολίτες του, υπάρχουν αρκετοί ψυχολόγοι, ας διαλέξει έναν. Όμως η επιβράδυνση ή η ανάσχεση της δημογραφικής εξέλιξης δεν αποτελεί άποψη, δεκτική οπτικής γωνίας, αλλά έχει αντικειμενικές προεκτάσεις. Στην Ελλάδα υπάρχουν περί τα 2.300.000 συνταξιούχοι και όλο και λιγότεροι νέοι εργαζόμενοι γεννιούνται ή συνεχίζουν εδώ την καριέρα τους. Πείτε με κι εμένα και κυνικό και ό,τι άλλο θέλετε, αλλά ας είμαστε ρεαλιστές : αυτοί οι 2.300.000 συμπολίτες μας πιθανότατα δε θα είναι μαζί μας σε αυτόν τον κόσμο μετά το 2050. Ίσως ελάχιστοι να ζουν ως υπεραιωνόβιοι (και μακάρι), αλλά οι υπόλοιποι που θα πάρουν τη θέση τους στις συντάξεις ...αλήθεια θα πάρουν συντάξεις ;

Ή, όπως προμοτάρεται τον τελευταίο καιρό, θα πρέπει να συντηρηθούμε εμείς οι υπόλοιποι από τις αποταμιεύσεις μας κατά τη διάρκεια της ζωής μας ή πληρώνοντας ιδιωτικές ασφαλίσεις επειδή το κράτος θα αδυνατεί να πληρώνει πλήρεις συντάξεις. Τι αποταμίευση να κάνει ο κοσμάκης που αμείβεται κάθε χρόνο και με λίγότερα, αναθρέφει παιδιά και συνεχώς ψάχνει για μία δουλειά των 700 € ; Τι ιδιωτική ασφάλιση να πληρώνει κάποιος εφ'όρου ζωής, υπό το φόβο μάλιστα η τελευταία να "ρίξει κανόνι", όπως κάποιες παλαιότερες γνωστές (ονόματα να μη λέμε...), όταν μετά τις 15 του κάθε μήνα στους περισσότερους συμπολίτες μας δεν έχει μείνει ούτε το ένα πέμπτο του μισθού τους εξαιτίας των λογαριασμών και των φόρων; Οπότε θα μας δίδεται ένα βοηθητικό (των παραπάνω) ποσό των 200-300 Ευρώ. Τέτοια γελοιότητα. Δυστυχώς το τραγικό και το γελοίο πάνε πακέτο, διότι αν απλά μας έλεγαν αυτό που όλοι μα όλοι ξέρουμε, ότι δηλαδή εμείς που είμαστε άνω των 30 και έως 45 ετών δε θα πάρουμε καθόλου σύνταξη ή, αν πάρουμε, θα είμαστε παραπάνω από 75 ετών και τα χρήματα που ημερησίως θα μας αναλογούν εξ αυτής θα είναι αντίστοιχα ενός απλού συσσιτίου σε πτωχοκομείο, ίσως και να μην πείραζε τόσο.

Όμως δυστυχώς υπάρχει κι άλλη παράμετρος : επειδή οι πάντες γνωρίζουν ότι το δημογραφικό συνέχεται προς το εδαφικό imperium και έχουμε την ατυχία να γειτνιάζουμε με ένα κράτος αναθεωρητικά επεκτατικό, που έχει μόλις 8,5% του πληθυσμού του συνταξιούχους τη στιγμή που οι γυναίκες του γεννούν λίγο περισσότερα από 4 παιδιά η καθεμία κατά μέσο όρο, τι κάνει νιάου-νιάου στα κεραμίδια ; Το βρήκατε : το φαινόμενο ονομάζεται Φινλανδοποίηση ή μπορεί και να το ξέρετε ως kazam-kazam. Αργά ή γρήγορα οι εδαφικές ή ενεργειακές παραχωρήσεις θα είναι μονόδρομος, όταν ο πληθυσμός μας θα έχει συρρικνωθεί στα 8.000.000 μετά το 2050 και ο πληθυσμός της γείτονος θα έχει προ πολλού υπερβεί τα 100.000.000 . Αλλά κάποιοι οραματίζονται το Βυζάντιο ακόμα, επειδή κάπου, κάποιος, κάποτε είπε ότι το άκουσε να το λέει κάποιος άλλος, κάπου, κάποτε και τον πίστεψε !

Από τον εναπομείναντα πληθυσμό της χώρας μας, ο αριθμός άνω των 60 έχει υπολογισθεί ότι θα αντιστοιχεί στο 25% έως και το 28% περίπου μέχρι τότε. Με την απορρόφηση των μεταναστών να συμπεριλαμβάνεται, οι γηγενείς Έλληνες ακολουθώντας τον ίδιο ρυθμό γεννήσεων και θανάτων, προς τα τέλη της ζωής μας δε θα υπερβαίνουν κατά πάσα πιθανότητα τα 3.000.000 που θα βρίσκονται σε παραγωγική ηλικία και σε δυνατότητα τεκνοποίησης και τούτο διότι πρέπει να συνυπολογισθούν και άλλοι παράγοντες. 

·       Με συντηρητική προσέγγιση, άνω των 500.000 συμπολιτών μας έχουν εγκαταλείψει την Ελλάδα την τελευταία δεκαετία. Αν και οι έρευνες που κατά καιρούς δημοσιεύονται είναι αντικρουόμενες (άλλες μιλούν για άνω του 1.000.000 ενώ άλλες για απλώς 550.000 πολίτες), γεγονός είναι ότι οι πολίτες αυτοί δεν θα τεκνοποιήσουν κατά πάσα πιθανότητα στη χώρα μας, επομένως η Ελλάδα χάνει περί το 1.000.000 πολιτών μέχρι το 2030.

·       Οι εκτρώσεις κάθε έτος είναι λίγο πάνω ή λίγο κάτω από τις 40.000, ήτοι περί τους 500.000 νέους πολίτες μέχρι το 2030 δε θα έχουν καν γεννηθεί. Άλλες μελέτες, μάλιστα, κάνουν λόγο ακόμα και για 150.000 αμβλώσεις ετησίως, δηλαδή για 5.000.000 πολίτες έως το 2050 αν αυτό συνεχιστεί.

.      Οι αυτοκτονίες στα 8 μνημονιακά χρόνια ξεπέρασαν τις 5.000 . Ως αριθμός δεν είναι μεν μεγάλος συγκριτικά με τις χώρες της Βόρειας Ευρώπης, αλλά για τα ελληνικά δεδομένα είναι τεράστιος σε σχέση με τις προηγούμενες δεκαετίες, κατά τις οποίες ανερχόταν ενίοτε ακόμα και σε 14 αυτοχειρίες ανά μήνα κατά μέσο όρο.

·        Αν και περισσότεροι από 6 στους 10 που μετανάστευσαν επιθυμούν να επιστρέψουν υπό τον όρο να βρουν στην Ελλάδα εργασιακές απολαβές περίπου αντίστοιχες με αυτές των χωρών υποδοχής τους, αυτό απλά δεν πρόκειται να συμβεί εντός του χρονικού ορίζοντα της δικής μας ζωής και συνεπώς το ήδη υπάρχον brain drain δεν αναστρέφεται. Το πολύ-πολύ να περιορισθεί από ενός σημείου κι έπειτα, αν το κράτος εξυγιανθεί πλήρως.

Στο σημείο αυτό θυμίζω τα λόγια του υπερβατικού Ν.Καζαντζάκη : "Η ράτσα σου είναι το μεγάλο σώμα, το περασμένο, το τωρινό και το μελλούμενο. Εσύ είσαι μια λιγόστιγμη έκφραση, αυτή είναι το πρόσωπο. Εσύ είσαι ο ίσκιος, αυτή το κρέας. Δεν είσαι ένα άθλιο λιγόστιγμο κορμί· πίσω από την πήλινη ρεούμενη μάσκα σου ένα πρόσωπο χιλιοχρονίτικο ενεδρεύει. Τα πάθη σου κ’ οι ιδέες σου είναι πιο παλιά από την καρδιά και το μυαλό σου. Το σώμα σου το αόρατο είναι οι πεθαμένοι πρόγονοι κι οι απόγονοι οι αγέννητοι. Το σώμα σου τ’ ορατό είναι οι άνδρες, οι γυναίκες, και τα παιδιά που ζουν της εδικής σου ράτσας."

Ας δούμε τώρα και μία άλλη παράμετρο που συνετέλεσε στο δημογραφικό πρόβλημα και μας έρχεται από παλιά. Πράγματι, άλλο πράγμα το να μειώνεται ο πληθυσμός σου από έναν αριθμό πολιτών και άλλης έκτασης το πρόβλημα αν μειώνεται από τον διπλάσιο. Δεν είναι εικασία, είναι αριθμοί σε βάθος ενός αιώνα :

·        Στον Α΄ βαλκανικό πόλεμο σκοτώθηκαν σχεδόν 2.500 άνθρωποι

·        Στον Β΄ βαλκανικό πόλεμο σκοτώθηκαν πάνω από τους τριπλάσιους

·       Ακόμα 2.000 νέοι στρατιώτες μας πέθαναν στις μάχες του Σκρά και της Δοϊράνης και στα λοιπά μακεδονικά μέτωπα στα έτη 1917-1918

·      Με την αποτυχία της μικρασιατικής εκστρατείας, θυσιάστηκαν 43.000 φαντάροι και πάνω από 400.000 άμαχοι μικρασιάτες ομοεθνείς μας

·   Από όσους έγιναν πρόσφυγες μετά το μικρασιατικό πογκρόμ, εντός 5-ετίας απεβίωσαν περισσότεροι από 100.000 λόγω των κακουχιών

·        Στον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο σκοτώθηκαν 43.500 στρατιώτες μας

·        Άμαχοι πέθαναν περισσότεροι από 150.000 την ίδια χρονική περίοδο

·        Περίπου 160.000 νέοι πέθαναν στη διάρκεια της εθνικής αντίστασης

·        Από το λιμό πέθαναν πάνω από 260.000 άνθρωποι στη χώρα μας

·      Περί τις 100.000 Εβραίοι συμπολίτες μας χάθηκαν σε ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης, ο δε ακριβής αριθμός είναι ακόμα άγνωστος

·       Ο αριθμός των θυμάτων του εμφυλίου πολέμου, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, έφτασε στα 154.000 άτομα

·     Ακόμα 3.000 στρατιώτες πέθαναν στον πόλεμο της Κορέας και στην εισβολή του Αττίλα, ή κρίθηκαν ως αγνοούμενοι

·        Μέχρι το 1920 περίπου 400.000 Ελληνες μετανάστευσαν στις ΗΠΑ

·    Ολόκληρη τη δεκαετία του 1960 περισσότεροι από 1.000.000 Έλληνες μετανάστευσαν στη Γερμανία

·        Από το 1947 έως το 1970 μετανάστευσαν 35.000 νέοι στην Αυστραλία

Συμπερασματικά, όλοι αυτοί δίνουν ένα άθροισμα από 2.700.000 έως 3.000.000 πολιτών. Αν μάλιστα κινηθούμε και στις πολεμικές απώλειες του 19ου αιώνα το άθροισμα εκτοξεύεται στα 4.000.000 πολιτών και, ενδεχόμενα στα 5.000.000 , εφόσον συμπεριληφθούν και άλλες πολεμικές εστίες (π.χ. η επανάσταση του 1821, ο Κριμαϊκός πόλεμος, ο αχρείαστος ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897, κτλ). Ενδεικτικό είναι ότι μετά το πέρας της εφιαλτικής 35-ετίας 1912-1947, υπήρχαν τόσο λίγοι νέοι ζωντανοί και αρτιμελείς, ώστε εξαιτίας της γενικευμένης φτώχειας που μετεμφυλιακά επικρατούσε, συχνότατα εξαναγκάζονταν σε γάμο με τις ευπορότερες μεγαλύτερες χήρες για να λάβουν την αναγκαία προίκα (εξ’ού και η λέξη «προικοθήρας» που τότε πρωτοχρησιμοποιήθηκε), αντί για τις συνομήλικές τους, οι οποίες για τους ίδιους λόγους, επίσης συχνά δίνονταν με προξενιά σε άκληρους και γηραιότερους κυρίους της εποχής, που δεν είχαν λάβει μέρος στις τότε συγκρούσεις.

Τώρα, ποιος θα ήταν ο πληθυσμός της Ελλάδας αν δεν είχε εμπλακεί στον 35-ετή ποταμό αίματος, ας το υπολογίσει ο καθένας μόνος του, με δεδομένο ότι – όπως είπαμε – κατά τις δεκαετίες 1950 και 1960 οι γυναίκες τεκνοποιούσαν ακόμα και περισσότερες από τρεις ή τέσσερις φορές κατά μέσο όρο. Δε βλέπω, πάντως, γιατί να εξαιρούνται του κανόνα αυτού οι 2.700.000-3.000.000 πρόωρα χαμένοι ή μεταναστεύσαντες συμπολίτες μας. Προσωπική μου εκτίμηση είναι ότι, αν δεν είχε λάβει χώρα η μετανάστευση αυτής της έκτασης και είχε αποφευχθεί η εμπλοκή μας σε τόσες μα τόσες συγκρούσεις - π.χ. αν είχε αποφευχθεί η μικρασιατική εκστρατεία, για την οποία ακόμα και ο Μεταξάς ήταν αντίθετος, ή το ξέσπασμα εμφυλίου πολέμου για λογαριασμό των ξένων δυνάμεων – η χώρα μας θα απαριθμούσε σήμερα περισσότερους από 17.000.000 ή 18.000.000 πολίτες. Αν, μάλιστα, με κάποιον τρόπο (π.χ. μέσω αναδασμού ή αφέσεως χρεών) είχε περιορισθεί η μετανάστευση στις ΗΠΑ, την Αυστραλία και τη Γερμανία, καθώς και αν είχαν προστατευθεί από κάτι καλοθελητές με κουκούλα οι Εβραίοι ή αριστεροί συμπατριώτες μας στην κατοχή και οι μικρασιάτες πρόσφυγες είχαν λάβει τη στοιχειώδη μέριμνα από το ελληνικό κράτος της δεκαετίας του 1920, θεωρώ ότι ο πληθυσμός της χώρας μας σήμερα θα ήταν ο διπλάσιος.

Αλλά ας μη μένουμε στα παλιά, γιατί είμαστε όλοι άνθρωποι του καιρού και του τόπου μας. Επειδή, ως γνωστόν, εθνικόν είναι το αληθές, δεν πρέπει να ντρεπόμαστε να λέμε και να υπενθυμίζουμε αλήθειες αν θέλουμε να βοηθήσουμε την πατρίδα και την κοινωνία μας. Δεν πρέπει να φοβόμαστε μήπως τυχόν και εκτεθούμε, ούτε να περιμένουμε καμία ηθική επιβράβευση ή υλική αμοιβή. Πρέπει να «τραγουδάμε κι ας μην υπάρχει αφτί να μας ακούσει» όπως συνέχιζε στην Ασκητική του ο Καζαντζάκης. Το να ψέγει κανείς τα κακώς κείμενα χωρίς να προτείνει τίποτα, συνιστά απλή γκρίνια. Το να συνεισφέρει τις προτάσεις του, όμως, έστω κι αν εκείνες δεν υλοποιηθούν ή δεν εισακουσθούν εν όλω ή εν μέρει, είναι τουλάχιστον ένα ψήγμα ατομικής συνεισφοράς.

Παραθέτω στο σημείο αυτό ένα πλέγμα μέτρων ανάσχεσης της υπογεννητικότητας, η εφαρμογή του οποίου (ή κάποιου παρεμφερούς) είναι θέμα, κατά τη γνώμη μου, πολιτικής βούλησης και συνεργασίας των μέχρι στιγμής πολωμένων κομματικών φορέων. Πλην όμως τα αποτελέσματα από την υλοποίηση του συνόλου της δέσμης μέτρων θα ήταν δημογραφικώς ορατά σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.

·        αφορολόγητο επίδομα ετήσιο για απόκτηση δεύτερου τέκνου,

·        μηνιαίο αφορολόγητο επίδομα για το τρίτο παιδί,

·        διπλάσιο μηνιαίο αφορολόγητο επίδομα για το τέταρτο,

·        πλήρη σύνταξη της μητέρας για το πέμπτο παιδί,

·        πλήρη σύνταξη και του πατέρα μετά το έκτο παιδί με την ίδια ή με διαφορετική σύζυγο, εφ’όσον δεν είναι διαζευγμένος,

·        αναλογική αύξηση του οικογενειακού αφορολόγητου σε κάθε γέννηση,

·        άδεια της μητέρας για ένα ετος για κάθε γέννηση,

·        άδεια και του πατέρα για κάθε παιδί μετά το δεύτερο της ίδιας συζύγου,

·        χτίσιμο νέων δημοσίων παιδικών σταθμων,

·        δωρεάν ένταξη κάθε παιδιού στους ως άνω σταθμούς,

·        δωρεάν ιατρικές εξετάσεις προγενετικά για την έγγυο,

·        δωρεάν πλήρης ιατροφαρμακευτική περίθαλψη μέχρι την ηλικία των 10 ετών για κάθε παιδί,

·        επίδομα ενοικίου και απόκτησης κατοικίας για τα έγγαμα ζευγάρια χωρίς παιδί,

·        ποινική ευθύνη του εργοδότη για την απόλυση ή τη μη επαναπρόσληψη εγκύου,

·        ένταξη στα ανωτέρω των παιδιών μεταναστών που διαμένουν επί τριετία στη χώρα,

·        εφαρμογή των μέτρων αυτών επί μία δεκαετία αδιάλειπτα με συμφωνία των κομμάτων,

·        έξοδος στις αγορές το συντομότερο δυνατόν και αποφυγή νέων μνημονίων,

·        αποφυγή εμπλοκής σε οποιαδήποτε πολεμική διένεξη (δε λέω βέβαια αν γίνει εισβολή, όπως το 1940 από τους φασίστες του Μουσολίνι, να πούμε και «περάστε», αλλά το να αποφύγουμε έναν Γ΄ Βαλκανικό βοηθώντας τα γειτονικά κράτη να βρουν ευρωπαϊκή περπατησιά ή να μη γίνει το Αιγαίο κόλαση πυρός για το χατήρι της Exxon, δεν είναι δα και τόσο ανεδαφικό),

·        ολοκλήρωση των μεταρρυθμίσεων και εκσυγχρονισμός του κράτους, με σκοπό τη συγκράτηση του brain drain κάποιο χρονικό σημείο κι έπειτα,

·        αύξηση κατώτατου μισθού σταδιακά κάθε έτος και κίνητρα προσλήψεων,

·        προσέλκυση νέων επενδύσεων, ειδικά στον τουριστικό κλάδο,

·   αντικατάσταση των ασφαλιστικών ημιμέτρων με ένα μακροχρόνιο συνταξιοδοτικό πλάνο υπερνομοθετικής ισχύος με ευρεία πλειοψηφία.

Είναι σαφές ότι η ορθή αντιμετώπιση ενός προβλήματος τόσο σοβαρού που θα μας εκμηδενίσει πληθυσμιακά σε χρονικό ορίζοντα δύο αιώνων το πολύ ή θα μας εγκολπώσει στην πληθυσμιακή σύνθεση άλλων κρατών, καταλείποντάς μας ένα εδαφικό imperium σαφώς μικρότερο, υπερακοντίζει κάθε μικροκομματικό διχασμό. Καλώς ή κακώς, όσα έγιναν τον καιρό του διχασμού, του εμφυλίου, των αντιβενιζελικών, της δικτατορίας κι εγώ δεν ξέρω πότε άλλοτε, πρέπει να μπουν για λίγο στην άκρη.

Γνωρίζει, βέβαια ο καθένας ότι δε μπορεί στην παρούσα φάση να αναμένει συγκλίσεις. Όποιος κάθεται στην ηγετική καρέκλα, εντός εξαμήνου γίνεται αντιπαθής. Και ο νυν κι ο πρώην και ο επόμενος. Έχουμε ως χώρα το αποκλειστικό προνόμιο η εκάστοτε αντιπολίτευση να ζητεί εκλογές από το πρώτο έτος διακυβέρνησης. Αυτό είναι θλιβερό : τα προβλήματα δε λύνονται, ηγεσίες έρχονται και παρέρχονται και ο καιρός περνάει. Πρέπει πάση θυσία να βρεθεί κάποια φόρμουλα συγκυβέρνησης και κοινής λήψης κρίσιμων αποφάσεων. Δε νοείται να μη μπορούν οι φορείς εξουσίας να συνεργαστούν ούτε καν για τα βασικότερα.

Άποψή μου είναι ότι τα μέτρα ανάσχεσης της υπογεννητικότητας δε μπορούν να περιμένουν ακόμα μία χαμένη δεκαετία, όπως αυτή που διανύουμε. Οι υστερικοί εθνικισμοί και οι κραυγές διχασμού μπορούν. Ας κλείσουν λίγο το στοματάκι τους οι έμποροι της κομματικής ακρότητας και της ρητορικής μίσους ή μάλλον ας τους το κλείσει ο κόσμος με την ψήφο του (όσο πιο χαμηλή γίνεται στα 3 κόμματα που κυβέρνησαν, ει δυνατόν) ώστε να αναγκαστούν αυτοί που μας έφτασαν στον εθνικό μας πάτο και απόπατο να συμπράξουν. Ίσως έτσι να σωθεί ότι είναι δυνατόν να σωθεί και να γυρίσει το παιχνίδι. Ίσως, λέω κι ελπίζω. Μήπως και στα δικά μας γεράματα, αν φτάσουμε ως εκεί, δούμε με χαρά ότι έχει γεννηθεί αυτός που θα μας παραχωρήσει τη θέση του σε κανένα λεωφορείο...