Όνειρα πυρός και σιδήρου

«Αρχή σοφίας η των ονομάτων επισκεψις» έλεγε ο φιλόσοφος Αντισθένης και, ατυχώς, επ’αφορμής του συνοριακού ζητήματος των ροών, πρώτα θύματα ήταν οι λέξεις. Γίνεται λόγος λοιπόν για «υβριδικό πόλεμο» και για «ασύμμετρη απειλή», όροι σχεδόν κινηματογραφικού εντυπωσιασμού, πλην όμως άστοχοι. Το χειρότερο είναι ότι υιοθετούνται και από κρατικούς λειτουργούς προς δραματοποίηση και σπεύδει ο μέσος πολίτης να τους ενστερνιστεί χωρίς καν να τους γνωρίζει. Ο μεν πρώτος όρος είναι ανακριβής ενώ ο δεύτερος γενικότατος σε τέτοιο βαθμό αοριστίας, ώστε να μπορεί να προσλάβει οιοδήποτε νόημα.

Πράγματι, ο όρος «υβριδικός» αποδίδει την έννοια του - εν τη γενέσει - καινοφανούς δεδομένου, ενώ ο όρος «πόλεμος» τις έννοιες του ενόπλου και του συστηματικού. Καμία από αυτές δεν συντρέχει στο μεταναστευτικό ζήτημα: ούτε καινοφανές είναι, ούτε ένοπλο και σίγουρα δεν έχει δομή σχεδίου επίθεσης και συστηματικότητα. Ο όρος «ασύμμετρος» αποδίδει την έκδηλη δυσαναλογία, ενώ «απειλή» μπορεί να συνιστά το οτιδήποτε. Υπό την έννοια αυτή, ασύμμετρη απειλή μπορεί να είναι μία πυρκαγιά, μία πανδημία, ένα κραχ, ένας σεισμός ή το ενδεχόμενό του, ακόμα και γενικώς κι αορίστως η κλιματική αλλαγή και το δημογραφικό ζήτημα ή, αντιθέτως, ο υπερπληθυσμός, Είτε κενολογίες, λοιπόν, συνιστούν οι επικλήσεις τέτοιων όρων, είτε αοριστίες.

Επί του προκειμένου, οι ακριβέστερες έννοιες είναι «εργαλειοποίηση» και «αποσταθεροποίηση». Πράγματι, επί του προσφυγικού-μεταναστευτικού συντρέχουν αμφότερες. Το τουρκικό καθεστώς εργαλειοποιεί τις πληθυσμιακές μάζες για να αποσταθεροποιήσει την ελληνική μεθόριο. Αυτό είναι το ακριβές. Είναι σαφές ότι έχει πετύχει και στα δύο, διότι εκεί που έχει γίνει σχεδόν δεκτό το εσφαλμένο συμπέρασμα ότι αντιμετωπίζεται το ζήτημα που ανακύπτει, η πραγματικότητα είναι ότι αυτό μόλις άνοιξε. Ότι δεν κατέστη εφικτό να διέλθουν το σύνορο (ο όρος «σύνορο» αφορά μόνο το υλικό χερσαίο όριο, το θαλάσσιο όριο των κρατών ονομάζεται «αιγιαλίτιδα ζώνη» και το υπερκείμενο καλείται «εναέριος χώρος» για όσους τυχόν το αγνοούν) δεν θα είναι η κατάληξη αλλά μόνον η αρχή. Τούτο διότι τα αστυνομικά μέτρα μπορούν πρόσκαιρα να φράξουν την οδό σε μερικές χιλιάδες μεταναστών, αλλά όχι παντοτινά και σίγουρα όχι σε εκατοντάδες χιλιάδες.

Πετυχαίνει, λοιπόν, το αναθεωρητικό καθεστώς Ερντογάν να κρατάει επί μονιμου βάσεως τον ελληνικό στρατο στα σύνορα σε μία φθοροποιό εγρήγορση μετακινώντας εκεί πληθυσμιακές μάζες εξαθλιωμένων ανθρώπων και ταυτόχρονα κα εκβιάζει την ΕΕ για να τον ανέχεται στις εξωφρενικές οικοκονομικές, εδαφικές και υποθαλάσσιες απαιτήσεις του. Τις εργαλειοποιεί επομένως. Αλλά και αποσταθεροποιεί τη δική μας μεθόριο, τη νησιωτική όσο και τη συνοριακή. Η τελευταία έχει να αντιμετωπίσει μία δαμόκλειο σπάθη που δεν επιτρέπει καμία χαλάρωση, διότι κάτι τέτοιο θα σήμαινε διέλευση των ορδών των «Αθλίων» στη Θράκη και τη Μακεδονία με άμεσες καταστροφικές οικονομικές συνέπειες αφού θα εγκλωβίζονταν εκεί οι πάμφτωχοι μετανάστες ίσως και για χρόνια ολόκληρα. Η πρώτη όμως είναι ακόμα χειρότερη, διότι κυριολεκτικά δεν μπορεί να έχει καμία λύση με τα τωρινά δεδομένα, όσο και αν κάποιοι κραυγάζουν υστερικά για πρακτικώς ανεφάρμοστα πράγματα.

Η αστυνομική πρόσκαιρη αντιμετώπιση των εργαλειοποιημένων ροών προκρίθηκε πρωτίστως για την προστασία της Ευρώπης και δευτερευόντως της Ελλάδας. Σε διαφορετική περίπτωση ένας μακιαβελικός ηγέτης (όπως ο Τούρκος πρόεδρος) θα μπορούσε με τη σειρά του να ασκήσει πιέσεις στην ΕΕ μεταφέροντας τις ορδές και τους διακινητές (κι έχουμε κι εμείς μπόλικους!) στα διάτρητα σύνορα με τη Βόρεια Μακεδονία ή την Αλβανία, αν ήθελε να απαλλαγεί από το πρόβλημα. Όμως για δύο λόγους δεν το πράττει αυτό η Ελλάδα : αφ’ενός διότι έχει απόλυτη ανάγκη τη στήριξη των Ευρωπαίων κι αφ’ετέρου διότι, μέχρι να απαλλαγεί από το πρόβλημα – αν βέβαια το κατάφερνε συνολικά – θα το επωμιζόταν μαζί με το άμεσο πολιτικό κόστος.

Στο πλαίσο αυτό, η δυναμική αντιπαράθεση στα σύνορα βρήκε τους πάντες συμμάχους κι ευλογούντες : τις βόρειες χώρες, τις ομοιοπαθείς νότιες χώρες, την κεντροευρωπαϊκή συμμαχία του Βίζενγκραντ, την εθνικιστική ηγεσία των ΗΠΑ, ακόμα και την ελληνική μείζονα κι ελάσσονα αντιπολίτευση που μόνο αντιπολίτευση δεν ασκεί ! Όποιος πει το αντίθετο, προφανώς θα αστειεύεται, διότι δεν έχει υπάρξει και καμία οξεία αντιπολίτευση από το καλοκαίρι του 2019 μέχρι σήμερα για να ακριβολογούμε. Έφτασε στο σημείο ο (μη εκλεγμένος) εκπρόσωπος τύπου της κυβερνήσεως να ψέγει τον επικεφαλής της αντιπολίτευσης γιατί δεν ασκεί αντιπολίτευση επί τρεις ολόκληρες μέρες... Και όταν ο τέως πρωθυπουργός εμφανίσθηκε, είπε το «αυτονόητο ότι πρέπει να φυλάσσονται τα σύνορα» (sic) και ζήτησε τη σύγκληση του συμβουλίου πολιτικών αρχηγών και συνόδου κορυφής με ταυτόχρονη αποσυμφόρηση της Λέσβου. Σιγά την δριμεία αντιπαράθεση ! Αυτά (τα οποία λέγει και το ΚΙΝ.ΑΛ.) δεν αποτελούν ούτε καν απλή κριτική.

Φαινομενικά, μόνον, υπάρχει κλίμα ενότητας. Είναι η λάθος εντύπωση. Τόσο στα κοινωνικά δίκτυα όσο και στους τηλεοπτικούς διαύλους και μάλιστα σε σχεδόν καθημερινή βάση, αναπαράγεται μία ρητορική εμφύλιας «φαγωμάρας» σα να μην έφταναν οι έξωθεν αποσταθεροποιήσεις. Η φήμη ότι λειτουργεί εντός των τειχών μία δήθεν «Πέμπτη Φάλαγγα» διανοουμένων και πρώην Υπ.Εξ. αλλά και ότι – τάχα - μεμονωμένα στελέχη της αντιπολίτευσης προωθούν το άκριτο άνοιγμα των συνόρων, σε αγαστή συνεννόηση με τις ΜΚΟ, την Open Society και τη Διεθνή Αμνηστεία υπό την ανοχή του ΟΗΕ, είναι ενδεικτική. Αυτά είναι μέρος της αποσταθεροποίησης, είτε το γνωρίζουν όσοι τα πρεσβεύουν και τα διαλαλούν, είτε όχι. Ας εξεταστούν, εν συντομία.

• Ότι δήθεν το ΕΛΙΑΜΕΠ λειτουργεί ως «Δούρειος Ίππος» διανοουμένων και πρώην Υπ.Εξ. πραγματικά δε χωρεί καν σε κριτική : το εν λόγω όργανο κατ’αρχήν δεν είναι καν αποφασιστικό, αλλά γνωμοδοτικό και όχι δέσμιας αρμοδιότητας (για όσους έχουν τις βασικές γνώσεις διάκρισης). Άρα ουδέν δύναται να επιβάλει. Απαρτίζεται από πρώην Υπ.Εξ. περισσοτέρων του ενός κομμάτων και πρώην υφυπουργούς, καθηγητές πανεπιστημίων, πρώην αρχηγούς της ΕΥΠ και στρατιωτικούς, διπλωμάτες κύρους και εκπροσώπους διεθνών think tanks. Αν κάποιος μπορεί να τους αποκαλεί όλους αυτούς συλλήβδην αργυρώνητους, ας υποδείξει τότε τους κατάλληλους αφού διαφωνεί με τις προτάσεις του αν και δεν έχει υπηρετήσει ο ίδιος σε τέτοια πόστα. Αν πάλι κάποιος θεωρεί ότι δεν πρέπει να υπάρχει καν το ΕΛΙΑΜΕΠ, τότε ας υποδείξει με τι όργανο πρέπει τάχα εκείνο να αντικατασταθεί, διότι ειλικρινά δεν μπορώ να σκεφτώ κάποιο άλλο όργανο και τη στελέχωσή του.
• Ότι μεμονωμένα στελέχη της αντιπολίτευσης (όπως οι Κυρίτσης, Λάμπρου και Κρ.Αρσένης) εξέφρασαν αντιλήψεις περί διαφορετικής πολιτικής σχετικά με το άνοιγμα των συνόρων, προφανώς και δεν είναι ενδεικτικά. Ο μεν τελευταίος προέρχεται από το τελευταίο κόμμα της Βουλής που έχει μία πιο αιρετική θεώρηση (τη γνωστή θέση No Borders), σεβαστή πάντως, ενώ οι δύο πρώτοι δεν είναι εκπρόσωποι τύπου της αντιπολίτευσης αλλά εσωτερική μειοψηφία. Το ίδιο ισχύει, για να ακριβολογεί κανείς, επίσης και για τις απόψεις του βουλευτή της κυβέρνησης Κ.Μπογδάνου που ζήτησε εκτοπισμό στη Μακρόνησο (!), αφού ακόμα και ο δεξιός δίαυλος «Σκάι» αποδοκίμασε αυτήν την άποψη που διόλου δεν δεσμεύει την ηγεσία της ΝΔ και που διαφέρει ριζικά από τα απλά κλειστά κέντρα.. Αυτά όλα είναι πομφόλυγες. Τώρα, αν κάποιος εμμένει σε ανακοινώσεις νεολαιών των κομμάτων, που απαρτίζονται από παιδιά 20 χρονών, καλύτερα να θυμηθεί και τα δικά του νιάτα και να κάνει πως δεν άκουσε τις νεανικές παρορμήσεις των μελών του ΣΥΡΙΖΑ, όπως κάναμε όλοι πως δεν ακούσαμε και τη ΔΑΠ πριν 10 χρόνια να έχει ως κεντρικό της σύνθημα «Γ…στε τον π…τη το Γιωργάκη (Γ.Παπανδρέου)».
• Για δε τις ΜΚΟ επικρατεί μία τέτοιας έκτασης ομιχλώδης κατάσταση που είναι σχεδόν αξεδιάλυντη η ολότητά τους, αφού πολλές από αυτές υπήρξαν και βραχύβιες και πολυσχιδείς. Καταγεγραμμένες είναι εδώ και 4 χρόνια περίπου, άρα η παραπληροφόρηση ότι δεν υπάρχει μητρώο τους προφανώς απευθύνεται σε ανθρώπους χωρίς κριτική ικανότητα. Η αλήθεια είναι ότι υπεισέρχονται με κρατική έγκριση σε τομείς ασκήσεως λειτουργιών που αδυνατεί το κράτος να ασκήσει στην ολότητά τους, άρα καλύπτουν ένα δεδομένο κενό. Διαφορετικά δε θα είχαν λόγο ύπαρξης ή αδειοδότησης, πλην όταν το ελληνικό δημόσιο στους τομείς αρμοδιότητάς τους είναι πλήρως ή τμηματικώς αναποτελεσματικό. Επίσης είναι γνωστό ότι και μέλη της παρούσας κυβέρνησης, ακόμα και υπουργοί εν ενεργεία συνδέονται – ει μη και ηγούνται – επί ΜΚΟ, όπως π.χ. η οργάνωση «Νόστος», ενώ ως γνωστόν και η εξαδέλφη του πρωθυπουργού κ. Αντιγονη Λυμπεράκη είναι υψηλόβαθμο στέλεχος της Open Society (διευθυντρια της Solidarity Now και μελος του δ.σ. της ActionAid) του δαιμονοποιημένου στη χώρα μας Τζωρτζ Σόρος. Η λύση που προκρίνεται από τις ακραίες φωνές είναι η σύνολη κατάργησή των ΜΚΟ, χωρίς να έχει αποκτήσει ή ανακτήσει ο κρατικός βραχίονας την ικανότητα κάλυψης των αναγκών.  Αφήνεται στην κρίση του κάθε νοήμονος αν αυτό ενδέχεται να χειροτερεύσει ή αν θα βοηθήσει την ήδη ακραία κατάσταση των βεβαρημένων νήσων.

 Στα νησιά, λοιπόν, όπου δε θα μπορεί να εφαρμοστεί ολοκληρωτικά το pushback των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών όπως στα χερσαία όρια, η κατάσταση θα είναι εντελώς διαφορετική. Κατ’αρχήν η πρόσφατη νομολογία του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, που υπό ορισμένες προϋποθέσεις έκρινε ως ανεκτή την (κατά κανόνα παρανομή) πρακτική των απωθήσεων, δεν αφορά στις θαλάσσιες απωθήσεις και αυτό πρέπει να ξεκαθαριστεί, διότι πολλοί επικαλούνται αυτή τη νομολόγία ως κανόνα κι όχι ως εξαίρεση. Η εξαίρεση αυτή μπορεί να εφαρμοστεί στα σύνορα, αλλά όχι στην αιγιαλίτιδα. Ανεκτά, επομένως, ασκείται στον Έβρο, αν και ως πρακτική θα έχει μετά βεβαιότητας κάποιο σημείο κορεσμού και δε δύναται να παραταθεί εις το διηνεκές. Όμως στην αιγιαλίτιδα δε μπορεί καν να εφαρμοσθεί, όχι για νομικούς μονάχα λόγους, αλλά ιδίως για πρακτικούς.

Έστω κι αν ήθελε υποτεθή πως κατ’εξαίρεση επιτρέπεται από τις διεθνείς συμβάσεις το θαλάσσιο pushback των μεταναστευτικών λέμβων, δεν αναιρείται η υποχρέωση έρευνας και διάσωσης του κυρίαρχου κράτους. Στην αιγιαλίτιδα ζώνη της Ελλάδας, κατά συνέπεια, αν η απωθούμενη βάρκα ανατραπεί ή βυθιστεί (έστω και σκοπίμως) η ακτοφυλακή υποχρεούται να περισυλλέξει τους ναυαγούς. Αν αμελήσει, πέραν του ότι θα είναι διεθνές έγκλημα ο πνιγμός των ναυαγών, τότε πολύ πρόθυμα θα οικειοποιηθεί το εν λόγω δικαίωμα η διεκδικούσα Τουρκία, απλά και ξάστερα. Επομένως δε μπορεί να αδρανήσει η ελληνική πλευρά : ακόμα και αν κατά παρέκκλιση των διεθνών κανονισμών αποτρέψει μερικές λέμβους, είναι εντούτοις αδύνατον να απωθήσει ένα ευρύ μεταναστευτικό ρεύμα εντός του έτους. Όσοι πάλι διατρανώνουν την απαξίωσή τους στους διεθνείς κανονισμούς και τους διεθνείς οργανισμούς, ας αναλογισθούν απλά ότι η χώρα μας είναι που διαρκώς επικαλείται το διεθνές δίκαιο, όχι η ταραξίας αναθεωρητική Τουρκία.

Η αποσταθεροποίηση αναμένεται κυρίως στα νησιά, τα οποία ήδη έχουν μέσα σε λίγους μόλις μήνες πολλαπλάσιες συγκεντρώσεις αλλοδαπών. Ενδεικτικός είναι ο υπερτετραπλασιασμός των μεταναστών και προσφύγων στη Μόρια από τον περασμένο Μάιο. Οι κλειστές δομές που αναμένονται να ανεγερθούν είναι απλό ημίμετρο, είτε γίνουν στα ακριτικά νησιά είτε σε άλλες τοποθεσίες πιο απομακρυσμένες και τούτο διότι είναι ήδη οξυμένη η κατάσταση σε Χίο, Λέσβο, Λέρο, Κω και Σάμο. Μετά τις τελευταίες ταραχές, είναι ιδιαίτερα πιθανός ένας νέος γύρος αυτοδικιών και διαμαρτυριών, ειδικά μετά τη σώρευση μεγάλου αριθμού εξτρεμιστών ακροδεξιάς ιδεολογίας στα νησιά αυτά (αλλά και στον Έβρο) που αναμένονται να επιχειρήσουν να εκμεταλλευτούν το πολωμένο κλίμα και την αγανάκτηση των ντόπιων. Εν μέρει αυτή η αγανάκτηση είναι δικαιολογήσιμη : προεκλογικά τους τάχθηκε η αποσυμφόρηση και αντ’ αυτής οι αριθμοί των εγκλωβισμένων αυξήθηκαν.

 Όμως στην πορεία προέκυψαν ενδείξης εκτράχυνσης, αδικαιολόγητες για δημοκρατικό κράτος, χωρίς φυσικά αυτό να σημαίνει ότι έχουν αυτά τα κακώς δρώμενα την έγκριση των νησιωτών. Οι νησιώτες δεν είναι φασίστες αλλά άνθρωποι χιλιοταλαιπωρημένοι που επέδειξαν θαυμαστό ανθρωπισμό και ελληνική αλληλεγγύη πρωτόγνωρη τα τελευταία πέντε χρόνια. Ανέχτηκαν και υποδέχτηκαν, βούτηξαν στα νερά κι έσωσαν μωρά, υπέμειναν μία χρόνια διατάραξη της καθημερινότητάς τους και τώρα νιώθουν εξαπατημένοι. Ήταν κυβερνητικό σφάλμα όταν έστειλαν τις δυνάμεις καταστολής να τους ανοίξουν τα κεφάλια και η αντίδρασή τους ήταν εκρηκτική, όχι λόγω της βίας, αλλά λόγω της προσβολής που τους έγινε. Το είδαν ως αχαριστία. Αλλά από αυτό το σημείο, μέχρι να καταλύεται η νομιμότητα και να εκδιώκονται στελέχη των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, να λιντσάρονται ξένοι δημοσιογράφοι, να προπηλακίζονται απλοί εργαζόμενοι των ΜΚΟ και να καθυβρίζονται έγκυες γυναίκες και ασυνόδευτα παιδιά που βγαίνουν στην προκυμαία, η απόσταση είναι μεγάλη. Άλλο πράγμα η αγανάκτηση και άλλο πράγμα η αποκτήνωση.

Σαφώς και αυτές οι ακραίες ενέργειες προέρχονται από ακραίους κύκλους ατόμων, γηγενών και μη. Το ίδιο ισχύει και για τον Έβρο όπου έχουν ταυτοποιηθεί ομάδες νεοναζιστών από τη Γερμανία και την Αυστρία να έχουν προστρέξει και μάλιστα με καθοδηγητή τον ηγέτη της Ι.Β.Ο. , της αυστριακής νεοναζιστικής φράξιας. Η κατάσταση αυτή μπορεί να γίνει ανεξέλεγκτη και να καταστήσει υπόλογη τη χώρα μας. Είτε μας αρέσει είτε όχι, καίτοι αμυνόμενη η Ελλάδα στα σύνορά της έναντι των ορδών μεταναστών, δεν δικαιούται να κάνει χρήση ακραίας βίας και πυρών, εκτός φυσικά αν δεχτεί ένοπλη εισβολή από μέρους τους. Εκεί η Αστυνομία έχει φυσικά τον πρώτο λόγο και λογικά θα έχει τρόπο να αποτρέψει τον κάθε παλαβό που θέλει να την υποκαταστήσει και να "υποδυθεί τον Παπαφλέσσα" κραδαίνοντας ένα δίκανο για να "καθαρίσει" όποιον μετανάστη περάσει το φραγμό. Όμως στα νησιά δεν είναι έτσι. Αν εκεί χαθεί ο έλεγχος, είναι θέμα χρόνου να προκύψουν αλλεπάλληλα περιστατικά αυτοδικιών από δήθεν «Ομάδες Περιφρούρησης» (ήτοι τα γνωστά «Τάγματα Εφόδου») τα οποία περιστατικά αυτομάτως θα καταστήσουν την Ελλάδα διεθνώς υπόλογη, απομονωμένη και ανυποστήρικτη Αλλά και η υπερσυσσώρευση αλλοδαπών θα οδηγήσει και τους ίδιους σε αγανάκτηση, καθώς θέλουν τη λύση της αποσυμφόρησης όπως και οι ντόπιοι : να φύγουν από τα νησιά.

Κατά πάσα πιθανότητα, λόγω και της αναμενόμενης αύξησης των ροών το προσεχές εξάμηνο έως εννιάμηνο, αυτή θα είναι και η λύση που τελικά θα προκριθεί. Ακόμα και τα κλειστά κέντρα, όσα κι όπου και αν τελικώς φταχτούν, θα έχουν συγκεκριμένη χωρητικότητα. Ένα μεγάλο μέρος των ήδη υφιστάμενων μεταναστών θα μεταφερθεί σε πόλεις της ενδοχώρας και οι οικογένειες προσφύγων σε πιο μεγάλο βαθμό θα τακτοποιηθούν πρόσκαιρα (ίσως και μόνιμα) σε διαμερίσματα με συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα. Αυτά πάντως θέλουν χρόνο και εν τω μεταξύ οι ροές τρέχουν, όπως και οι εξελίξεις. Η εργαλειοποίηση των μεταναστευτικών ρευμάτων από το τουρκικό καθεστώς θα έχει ήδη επιφέρει την αποσταθεροποίηση και την καταπόνηση του έμψυχου δυναμικού των σωμάτων ασφαλείας και των τριών Όπλων, δίχως μάλιστα να αποκλείονται και διαδοχικές προβοκάτσιες.

Είναι από χρόνια κοινό μυστικό ότι το καθεστώς Ερντογάν εργαλειοποιεί τους τζιχαντιστές, έχοντας γίνει «ένα σώμα, μία ψυχή» μαζί τους. Από την Αίγυπτο ως τη Συρία κι από τη Λιβύη ως τον Έβρο, κάθε ακραίο στοιχείο έχει την παρότρυνση του παντουρκικού φονταμενταλισμού. Στο συριακό εμφύλιο ο δάκτυλος του τουρκικού αναθεωρητισμού ήταν τόσο φανερός, ώστε στις πόλεις που έχανε ο δικτάτορας Άσαντ, οι αντάρτες ανέμιζαν τούρκικες σημαίες πλάι στα μαύρα λάβαρα του ISIS. Αλλά και τους οικονομικούς μετανάστες του Μαγκρέμπ, το τουρκικό κράτος διοχέτευε στην κερκόπορτα του Αιγαίου εν γνώσει των Ευρωπαίων που σιωπούσαν ένοχα. Έχοντας όμως αποτύχει στη Λιβύη και στη Συρία, ειδικά στην Ιντλίμπ όπου οι Ρώσοι επέδειξαν ανηλεή πυγμή, ο Ερντογαν επιχειρεί να σύρει τους Ευρωπαίους και τις ΗΠΑ στο συριακό βάλτο, για να αποκομίσει οφέλη ο ίδιος. Πράγμα δύσκολο.

Ο Ερντογάν δεν είναι ούτε διπολικός ούτε άνους, όπως πολλοι τον χαρακτηρίζουν. Το ίδιο μάλλον ισχύει και για τις μυστικές υπηρεσίες της Τουρκίας, αλλά και για τη διπλωματία της. Γνωρίζει ότι αν χάσει αυτή την περιοχή, ο κουρδικός κίνδυνος θα είναι άμεσος για την κρατική ενότητα. Έτσι θέλει να είναι αναγκαίος στη Δύση, αλλά και ταυτόχρονα να μην εξαρτάται από τις διαθέσεις των Ρώσων που πάντα «παίζουν για την πάρτη τους» και που θα τον έχουν στο χέρι αν ελέγξουν το χώρο μόνοι τους δια του Άσαντ. Εκτιμώ ότι ένα μικρό κουρδικό κράτος κάποτε μέσα στα προσεχή λίγα χρόνια θα δημιουργηθεί για να είναι δυτικόφιλος θύλακας ελέγχου μεταξύ του Ιράν, του Ιράκ και της ατίθασης Τουρκίας, συμπληρωματικός του Ισραήλ. Στην παρούσα φάση, όμως, η Τουρκία δε μπορεί να κάνει πολλά στην Ιντλίμπ, άρα ίσως επιχειρήσει να εμπλέξει όλη τη Δύση σε ένα δικό της πρόβλημα.

Τα όνειρα του τουρκικού αναθεωρητισμού, όμως, είναι όνειρα πυρός και σιδήρου. Μετά την ανατολική Μεσόγειο, οι στόχοι του ισλαμιστικού εθνικισμού που βρίσκεται στο τίμονι της γείτονος αναμένεται να επεκταθούν στη Θράκη και το Αιγαίο. Εξ’ού και η αποσταθεροποίηση. Αναμένοντας την αφορμή να ανταποκριθεί ως τάχα προστάτης σε ένα πρόβλημα που ο ίδιος γιγάντωσε, ο Τούρκος πρόεδρος επιλέγει να αγνοεί ότι πάλι βρίσκεται στη λάθος πλευρά της Ιστορίας. Αυτό έχει νομοτελειακά την ίδια πάντα συνέπεια : να εκμεταλλευτούν όλοι, όσους στρίμωξε διπλωματικά αυτά τα χρόνια, την ευκαιρία για να απαλλαγούν από αυτόν. Είναι πολύ πιθανόν για εκείνον το πολιτικό του τέλος να του επιφυλάσσει μία κατάληξη ενώπιον διεθνών δικαιοδοτικών οργάνων, όπως οι σφαγείς του Κοσσυφοπεδίου, ή - ακόμα χειρότερα - όπως ο Αντ. Μεντερές, πρώην ισχυρός άντρας της Τουρκίας. Αν θυμηθεί κανείς την ισχύ του Σαντάμ Χουσεΐν κατά τη δεκαετία του 1990, του Καντάφι μέχρι και το 2011 και του Μουμπάρακ ολόκληρη την προπερασμένη δεκαετία, θα καταλάβει τι θα πει το λατινικό ρητό «sic transit gloria mundi».

Είναι αναμενόμενη η χειροτέρευση των ελληνοτουρκικών σχέσεων έως του σημείου σύντομης σύρραξης το προσεχές χρονικό διάστημα, ειδικά αν η Άγκυρα βαθμιαία κλιμακώσει τις αποσταθεροποιητικές της πρακτικές με εξοπλισμό των μεταναστών του Έβρου ή με παρεμπόδιση των θαλάσσιων pushbacks. Ακόμα και αν αποκρουστεί η τουρκική επιθετικότητα σε πρώτη φάση, το συμβάν αυτό θα τραυματίσει για χρόνια τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και θα οδηγήσει σε κλιμακούμενη πολυετή όξυνση και σε κούρσα εξοπλισμών αλλά και σε περιστολή των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων και στις δύο χώρες, του τύπου μίας νέας μορφής διακυβέρνησης υπό το πρίσμα του κρατικού παρεμβατισμού και της λογοκρισίας με πρόσχημα ή πρόκριμα την εθνική ασφάλεια. Σε πρώτη φάση η χώρα μας ενδεχομένως θα (πρέπει να) καταφύγει σε οικουμενικά σχήματα ηγεσίας χαριν αντιμετώπισης επικείμενου κινδύνου, που θα ξεπερνά κατά πολύ σε διάρκεια ένα θερμό επεισόδιο και θα την έχει αναγκασμένη να κρατά πλείστες μονάδες στα σύνορα σε ετοιμότητα.

Όλα δείχνουν ότι το καθεστώς Ερντογάν έχει φθάσει σε οριακό σημείο. Ο μεγαλοϊδεατισμός (μία πληγή που εμείς γνωρίζουμε καλά ως λαός) έχει ως ακρότατο όριο τη στιγμή των πρώτων μαζικών φερέτρων. Από εκεί και έπειτα σταδιακά εξαερώνονται οι αντοχές του πληθυσμού. Μετά τα αιματηρά μέτωπα σε Συρία και Λιβύη, αναμένεται να επιδιωχθεί η ρελάνς εν ταυτώ με την επαναπροσέγγιση της Δύσης. Όμως ουδείς θέλει πια στην κεφαλή της Τουρκίας έναν τόσο ρευστό σύμμαχο όπως ο Ερντογάν, ενώ την Τουρκία την επιθυμεί το ΝΑΤΟ διακαώς να επιστρέψει στο μαντρί. Αν υπάρχει μία ευκαιρία να του τραβήξουν το χαλί κάτω από τα πόδια οι Δυτικοί, είναι τώρα. Αλλά κι ο ίδιος είναι εγκλωβισμένος πλέον στο δραν κι όχι στο μη δραν που έχει έκδηλο δημοσκοπικό κόστος. Νομοτελειακά θα επιχειρήσει να επιβάλει την ατζέντα του με προβολή ισχύος σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο, αλλά και πλημμυρίζοντας την Ανατολική Θράκη με μετανάστες από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα και με δεκάδες χιλίαδες Σύρους πρόσφυγες. Ίσως αυτό περιμένουν όλοι στη Δύση για ευκαιρία τους, τη στιγμή που τον κατευνάζουν.

Παραδοσιακά, όταν ένας τύραννος ανατρέπεται σε ανατολικά κράτη φονταμενταλιστικού καθεστώτος, η συνέπεια είναι η κατάρρευση όλου του κρατικού μηχανισμού. Αυτό είναι μία προειδοποίηση της Ιστορίας σε όσους «παίζουν εν ου παικτοίς»: να μη δοκιμάζουν τις δυνάμεις τους πέρα από τα στεγανά των ορίων ανοχής του διεθνούς συμπεφωνημένου status. Αρκεί μία ματιά σε εικόνες π.χ. της Βαγδάτης πριν το 1990, του Αφγανιστάν και της Τεχεράνης πριν το 1980, της Τρίπολης πριν το 2010, του Λιβάνου πριν το 1985. Όποια κι αν είναι η διάδοχη κατάσταση στην ηγεσία της Τουρκίας τα επόμενα έτη, ακόμα κι αν δεν υπάρξει διάδοχη κατάσταση, στην περίπτωση που δεν αποκλιμακώσει την προστριβή με τη Δύση η γειτονική χώρα τα διακυβεύει όλα. Ακόμα και την ενιαία υπόστασή της. Τις κουρδικές περιοχές, την ανατολική Θράκη, ακόμα και την ίδια την εσωτερική της λαϊκή ενότητα. Θα μπορούσε κάλλιστα να είναι η επόμενη πόλη της λίστας με τις παραπάνω ερειπωμένες πρωτεύουσες η Κωνσταντινούπολη ή η Άγκυρα, εξ’αιτίας ενός αρχομανούς δικτάτορα. Ο λόγος είναι ότι, όσο κι αν προσπαθεί να εμπλέξει στα δικά του πλάνα το ΝΑΤΟ για ίδιον όφελος, κανείς δε θέλει να είναι εκβιαζόμενος ή αγόμενος και φερόμενος από έναν καιροσκόπο ωφελιμιστή. Η Δύση θα τον ανεχτεί, θα συνεκτιμήσει τα οικονομικά συμφέρντα που έχει στη χώρα, θα δώσει ευκαιρία και, τέλος, θα τον αφήσει επί ξύλου κρεμάμενον για να ξαναέχει την Τουρκία. Απλώς θέλει να μη λερώσει τα χέρια της.

Και πάλι λοιπόν, έπεσε σε εμάς ο κλήρος καθώς φαίνεται. Γι’ αυτό και θέλει εγρήγορση, αλλά όχι αυτοπαγίδευση. Θέλει πλάνο, εθνική σύμπνοια έμπρακτη (όχι απλά στα λόγια, ενω στην πράξη ο καθένας να έχει φυτεμένο μέσα του έναν μικρό εμφυλιοπολεμικό σπόρο) και σύνεση της ηγεσίας. Πολλοί συμπατριώτες μας, όχι από δόλο αλλά από άγνοια, εκφράζουν ανυπομονησία για έναρξη εχθροπραξιών. Αυτό είναι εθνικά επιζήμιο. Η χώρα μας δεν επιθυμεί την ανατροπή του status της Λωζάνης του 1923, η Τουρκία επιθυμεί την τάχα επικαιροποίησή της, δηλαδή να απεμπλακεί από τις οριοθετήσεις που αυτή της επέβαλε. Άρα η Τουρκία έχει συμφέρον από μία ένοπλη αντιπαράθεση, ώστε να καθίσει ξανά στο τραπέζι με όλα τα θέματα ανοικτά.  Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η μη επέκταση της αιγιαλίτιδας στα 12 ναυτικά μίλια, αλλά και η διαχρονική κατευναστική πολιτική της Ελλάδας.

Δε μπορεί κανείς να προ-οικονομεί τι θα πράξει η κυβέρνηση στην περίπτωση π.χ. που γίνει έναρξη τουρκιής γεώτρησης εντός της εικαζόμενης ελληνικής ΑΟΖ. Τυπικά δε δικαιούμαστε να αντιδράσουμε, καθώς δεν την έχουμε ανακηρύξει ούτε οριοθετήσει, επομένως είναι ένα ενδεχόμενο να βρεθεί ερευνητικό πλοίο της Τουρκίας προ των 6 ναυτικών μιλίων κάποια στιγμή και να διεκδικεί την αποκλειστικότητα της έρευνας κι εκμετάλλευσης. Μπορεί όμως και να αποτελέσει κομβικό σημείο αντίδρασης. Αυτά τα σενάρια και άλλα όμοιά τους, εντάσσονται σε ένα γενικότερο μοτίβο κλιμάκωσης που, αν δεν ανακοπεί, μετά βεβαιότητας θα οδηγήσει σε συνεχείς αντιπαραθέσεις που θα καταστρέψουν τις οικονομίες των δύο χωρών τα επόμενα 4-5 χρόνια.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι η τελική αναδιανομή χώρων και ρόλων στη σκακιέρα της περιοχής θα αρχίσει να κορυφώνεται πολύ σύντομα, με σκοπό την εξυπηρέτηση των συμφερόντων των επικυρίαρχων μεγάλων δυνάμεων στην περιοχή. Ο βαθμός αντίθεσης ή σύμπλευσης των συμφερόντων αυτών θα καθορίσει το μέγεθος της αναδιανομής, αλλά κυρίως (αυτό μας αφορά εμάς) το ύφος της : αν η νέα Γιάλτα προκύψει συγκρουσιακά, η περιφερειακή κρίση θα είναι εφιάλτης πυρός και σιδήρου για όσους θα έχουν συμμετάσχει και χαμένος θα είναι για άλλη μία φορά όποιος εξαπολύσει το πρώτο πλήγμα και όποιος δεχθεί το τελευταίο. Αν όχι, η ειρήνη θα έχει μία ακόμα ευκαιρία, οι τοπικοί ηγέτες που θα προσυπογράψουν, όμως, δε θα έχουν πια καμία.