"Εργασιακή παρενόχληση σε δικηγόρους; Υπάρχει τέτοιο πράγμα;"

Θεωρώ αυτονόητο ότι όσοι ασκούμε το νομικό λειτούργημα τα τελευταία 20 (τουλάχιστον) χρόνια, έχουμε ακούσει σε κάποιο χρονικό σημείο της καριέρας μας την ειρωνεία «Έλα μωρέ, που έχετε ανάγκη και εσείς οι δικηγόροι! Μην τρελαθούμε κιόλας». 

Δε χρειάζεται να επιχειρηματολογήσω για ποιους λόγους ο μέσος συνάδελφος νομικός, μεταμνημονιακά είναι ένας κακοπληρωμένος, υπερφορολογημένος «άνθρωπος για όλες τις δουλειές», που δουλεύει σε καθημερινή βάση υπερωρίες και ακόμα και τα Σαββατοκύριακα είναι διαρκώς στο τηλέφωνο. Με αφορμή, όμως, το δημόσιο διάλογο περί παρενοχλήσεων στον εργασιακό χώρο, οφείλω να επισημάνω ότι αυτή η παθογένεια όχι μόνον είναι απολύτως υπαρκτή στον – κατά τη φαντασία κάποιων που τη δικηγορία την ξέρουν μόνο μέσω των χολιγουντιανών παραγωγών – …“λαμπερό χώρο της Θέμιδος”, αλλά είναι μάλιστα και πολυσχιδής, αδιάλειπτη και χρόνια. Δεν συμβαίνει μόνον άπαξ, από ένα μεμονωμένο άτομο ή με μία και μοναδική μορφή (δηλαδή τη σεξουαλική βία). Έχει τόσες πολλές εκφάνσεις, που δε μπορεί να συγκαταλεχθεί στο απλό εργασιακό bullying, ενώ είναι σε πολλές περιπτώσεις – ειδικά για το νέο δικηγόρο – σε τέτοιο βαθμό καθημερινό φαινόμενο ώστε να συγχέεται με μία νοσηρή δήθεν κανονικότητα. 

Παραθέτω στο σημείο αυτό μερικές πτυχές τέτοιας φύσεως επαγγελματικών παρενοχλήσεων από προσωπική μου εμπειρία τις τελευταίες δύο δεκαετίες και θεωρώ ότι (χωρίς να υπάρχει πραγματικά ανάγκη να ονοματίσω πρόσωπα και δικηγορικές εταιρείες αφού το ζήτημα δεν άπτεται ποινικού καταλογισμού έστω πλημμεληματικού) ο νοών νοείτω. Στο κάτω-κάτω, όποιος έχει την περιέργειά του τόσο έντονη, ανοιχτό σε θέαση είναι το επαγγελματικό μου βιογραφικό στο LinkedIn…

 • Ο εργαζόμενος σε δικηγορική εταιρεία είναι σχεδόν πάντα υποχρεωμένος να μένει εκτός ωραρίου τουλάχιστον για μία ώρα καθημερινά (ακόμα και Σάββατο) την οποία δε θα πληρωθεί ούτε κατά διάνοια. Αν ζητήσει να την πληρωθεί θα εισπράξει προσβολές και αν αρνηθεί την υπερωριακή μαύρη εργασία θα απολυθεί χωρίς δεύτερη σκέψη, καθ’ ότι εργάζεται με μπλοκάκι. Αυτό είναι ο κανόνας, όχι η εξαίρεση. 

• Για τη γυναίκα νομικό, όταν ανακοινώσει ότι προτίθεται να παντρευτεί σε πολλες περιπτώσεις διακόπτεται η συνεργασία μαζί της εν όψει πιθανής της εγκυμοσύνης.

 • Τα καθήκοντα του νέου ή του ασκούμενου δικηγόρου πολύ σπάνια είναι μόνο νομικά : από κλασικά “θελήματα” έως και λογιστικές ή τεχνικές εργασίες, είναι στην ημερήσια διάταξη. Άπειρες οι συγκυρίες που ενθυμούμαι, κατά τις οποίες η νομική άσκηση ή απασχόληση σε δικηγορικά γραφεία αφορούσαν την παραλαβή ρούχων από καθαριστήρια, το σφουγγάρισμα μετά το κλείσιμο, την «αναγκαστική εκτέλεση» λίστας σούυπερ-μάρκετ, ακόμα και τη μεταφορά σφαχτών στο συνοικιακό χασάπη ή υπηρεσίες delivery! Ακόμα και περίπτωση απόλυσης συναδέλφου λόγω άρνησης να αγοράσει καφέ σε προϊσταμένη έχω συναντήσει… 

 • Στα μεγαλύτερα γραφεία αλλά και σε εταιρείες, πολύ τετριμμένο είναι το φαινόμενο ένας κυριολεκτικά υπάνθρωπος που ενίοτε φέρει τον τίτλο του team-leader, manager ή partner να κάνει ψυχοθεραπεία επάνω στους συναδέλφους δικηγόρους με φωνές, υποτιμητικά σχόλια, απαξιωτικές εκφράσεις, προσωπικές προσβολές, ακόμα και ύβρεις. Στο σημείο αυτό, πρέπει να διασαφηνιστεί ότι επίσης πολύ συχνό είναι το φαινόμενο ο εν λόγω χρήζων ψυχικής αρωγής συμπλεγματικός να ξεσπάει πάνω στους δικηγόρους επ’ αφορμής τάχα πλημμελούς εκτέλεσης των νομικών τους καθηκόντων…δίχως καν να είναι ο ίδιος νομικός ώστε να μπορεί να κρίνει! 

 • Στον κατ’ εξοχήν τομέα της παρενόχλησης, είμαι σε θέση να επιβεβαιώσω ότι έχω κατά το παρελθόν υπάρξει μάρτυρας συχνότατων λεκτικών - και όχι μόνο - περιστατικών σεξουαλικής πίεσης (ακόμα και στριμωγμάτων ή χειρονομιών, όχι απλώς χυδαίων σχολίων, που επίσης δε σπανίζουν). Είμαι σε θέση να επιβεβαιώσω ότι γυναίκες συνάδελφοι είχαν χάσει τη δουλειά ή είχαν δεχθεί δυσμενή μετάθεση επειδή δεν ήταν πρόθυμες να ενδώσουν ή να σιωπήσουν. Και για άντρες συναδέλφους, όμως, έχω υπ’ όψη ανάλογο επεισοδιακό περιστατικό, όπως και, αντιστρόφως, περιστατικό απόλυσης για καθαρά ομοφοβική αιτία. Για δε σεξιστικά σχόλια, αυτά είναι κάτι σύνηθες στη δουλειά. 

• Η τακτική της απαξιωτικής απογύμνωσης συναδέλφου από τις αρμοδιότητές του ή, τουναντίον, της σωματικής του εξουθένωσης με σκοπό να παραιτηθεί ή να «στιγματισθεί» ως ανεπαρκής, είναι μία ακόμα τακτική καθημερινής παρενόχλησης που προσλαμβάνει τη μορφή πολέμου νεύρων. Τούτο ισχύει για τον «υποβιβασμό» του σε απλό διοικητικό υπάλληλο ή σε διεκπεραιωτη γραμματειακής υποστήριξης  από την άποψη αρμοδιοτήτων. Το αντίθετο άκρο συντρέχει στις συχνές περιπτώσεις που φορτώνεται ένας στοχοποιημένος νομικός με δουλειά 3 ή 4 ατόμων, ώστε να του χρεωθεί ανεπάρκεια στο τέλος μίας αυθαίρετης προθεσμίας (που του θέτει κάποιος manager για να λάβει τα bonus του). Στην πλέον ακραία μορφή της ανώμαλης αυτής τακτικής, έχω υπάρξει μάρτυρας όπου συνάδελφος αναγκάστηκε να ταξιδέψει - μέσα στην ίδια εβδομάδα – πρώτα στη Σπάρτη, την ίδια ημέρα να πετάξει για Λήμνο και την επομένη να του χρεωθεί εργασία στην Πτολεμαΐδα και την Κομοτηνή! Φυσικά ο άμοιρος συνάδελφος παραιτήθηκε στα τέλη του ίδιου μήνα. 

• Με αφορμή την πρόσφατη καραντίνα λόγω κορωνοϊού, είναι γνωστό στον κλαδο μας ότι, υπό την απειλή της διακοπής συνεργασίας, υποχρεώθηκαν συνάδελφοι νομικοί σε δικηγορικές εταιρείες να προσέλθουν στην εργασία τους, ενώ νοσούσαν από Covid-19. Όταν έγινε σχετική αναφορά στο Δικηγορικό Σύλλογο, τους συναδέλφους αυτούς πολύ απλά τους διέσπειραν σε εξωτερικές εργασίες, όπως πχ σε κτηματολογικά γραφεία, εφορίες ή στην Ευελπίδων, ώστε να μην εντοπισθούν στα γραφεία των εν λογω εταιρειών να εργάζονται. Όσοι αρνήθηκαν να “σπάσουν την καραντίνα”, φυσικά απολύθηκαν! 

 • Στο καθαρά μισθολογικό ζήτημα, οι μονομερείς αναπροσαρμογές είναι κάτι το σύνηθες όταν «ανακύπτει η ανάγκη να βάλουν όλοι πλάτη» με περικοπές των συμφωνημένων αμοιβών μέσω απλής επίκλησης της υγειονομικής κρίσης (όπως παλαιότερα των μνημονίων). Αλλά η πλήρης αποθράσυνση είναι όταν για απώλεια δικασίμου, προθεσμίας ή με όποια άλλη πρόφαση, παρακρατείται το αυθαίρετα υπολογισμένο ποσόν της ζημίας από την αμοιβή των νομικών, χωρίς δυνατότητα αμφισβήτησης από πλευράς τους ούτε της ευθύνης ούτε του ύψους της ζημίας. 

 • Συχνή επίσης είναι η περίπτωση να προσλαμβάνονται συνάδελφοι δικηγόροι για αρμοδιότητα εντελώς διαφορετική από αυτήν που τελικά τους ανατίθεται. Αυτό φυσικά συνιστά εξαπάτηση και υποτίμηση των νομικών εργασιών και σχεδόν απόλυτα γίνεται χωρίς τη συναίνεσή τους μετά από ένα μικρό ή εύλογο χρονικό διάστημα συνεργασίας (όπως και η αθέτηση των συμφωνιών ωραρίου και αμοιβών δηλαδή). Ειδικά για τους ασκούμενους και τους νέους δικηγόρους, αυτό αποτελεί αξίωμα : το συνηθέστερο είναι να τους ανατίθενται φάκελοι χωρίς καμία καθοδήγηση – αυτό είναι το “καλό σενάριο” – ενώ εξ’ ίσου συχνό είναι οι νομικές ενέργειες για τις οποίες είχαν προσληφθεί …τελικά να μην είναι (όπως προανέφερα) και τόσο νομικές. Φυσικά και είναι σπανιότατο έως ανύπαρκτο το ενδεχόμενο να πληρωθούν οι ίδιοι – αντί π.χ. κάποιου μετόχου - το γραμμάτιο προείσπραξης της παράστασής τους σε ακροατήρια. 

. Το άκρον αωτον της υποτίμησης στην εργασιακή καθημερινότητα των δικηγόρων, βέβαια, είναι να δέχονται επικριτικά σχόλια και υποδείξεις από πελάτες χωρίς στοιχειώδεις νομικές γνώσεις σχετικά με το πώς να ασκήσουν τα νομικά τους καθήκοντα. Κάτι που δεν είναι καθόλου σπάνιο, όσο γραφικό και αν ακούγεται.

 • Τέλος, προς υπέρβαση ορισμένων στερεοτύπων πρέπει να γίνει αναφορά στο μέσο μισθό του μεταμνημονιακού δικηγόρου. Σε αντίθεση προς όσα ισχύουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τη Βρετανία και τις ΗΠΑ, στη χώρα μας οι απολαβές είναι πενιχρές πλέον και οι εισφορές του νομικού κλάδου ιδιαίτερα τσουχτερές. Ένας νέος δικηγόρος σπανίως θα προσληφθεί από δικηγορική εταιρεία με μισθό που να ξεπερνάει τα 800-850 Ευρώ (ενώ η καθαρή αμοιβή ανέρχεται σε 20% λιγότερα). Υποχρεούται, ωστόσο, να στήνεται επί ώρες για τα χρήματα αυτά σε ουρές στα Ειρηνοδικεία, σε ετοιμόρροπα Υποθηκοφυλακεία, σε Εφορείες, Κτηματολογικά Γραφεία και σε γραμματείες Έδρας, καθώς και να ανέχεται όλες τις υστερικές συμπεριφορές των προϊσταμένων του. 

Θα μπορούσε ο κάθε συνάδελφος νομικός να προσθέσει εκατοντάδες άλλα παραδείγματα από προσωπικά του βιώματα πάνω σε όσα προανέφερα, ή και να διαφωνήσει σε ορισμένα από αυτά αν δεν τα έχει συναντήσει όλα μαζί σωρευτικώς ή αν έχει συναντήσει ως τώρα στην καριέρα του την φωτεινή εξαίρεση και όχι τον ζοφερό κανόνα. Για να είμαι ειλικρινής, το τελευταίο το εύχομαι ολόψυχα σε όλους τους νέους συναδέλφους. Μόνο ένας κομπλεξικός θα ευχόταν π.χ. στο νέο ασκούμενο να εργαστεί απλήρωτος επί μήνες, επειδή ο ίδιος είχε την ατυχία να κακοπάθει ως ασκούμενος. Όμως το βέβαιο είναι ότι οι μορφές επαγγελματικής παρενόχλησης και στο νομικό κλάδο είναι πολλές και πολυσχιδείς, όχι μόνο του αισχρού τύπου της σεξουαλικής βίας. 

Τώρα αν μετά από όλα τα παραπάνω θα είχε κάποιος να αντιτάξει τη φράση «Σιγά! Τα ίδια ακριβώς συμβαίνουν και στο τάδε ή στο δείνα επάγγελμα», θα έχει δώσει μαζί και την απάντηση στο στερεότυπο «Έλα μωρέ, που διαμαρτύρεστε και εσείς οι δικηγόροι!»