Η παρακμή του λαού μας

 Το πανδημικό έτος 2020 άφησε έντονη την αίσθηση της κατάθλιψης. Αν για τον πλανήτη το κυρίαρχο αίσθημα ήταν ο ζόφος, για την Ελλάδα ήταν χωρίς αμφιβολία η κορύφωση της παρακμής του λαού μας. Μία κορωνίδα σαπρότητας μετά τα δεκαετή μνημονιακά αδιέξοδα. Όσο και αν θέλει κάποιος να εξωραΐσει στα social media ή στα ΜΜΕ την περίσταση, στο πρώτο εξάμηνο του 2021 είναι πλέον διάχυτη στην κοινωνία η αίσθηση περί «σήψης στο Βασίλειο της Δανιμαρκίας». Όχι ως συνωμοσιολογική επωδός αλλά ως ορατή πια βιοθεωρία χαραγμένη στα βλέμματα των ανθρώπων της διπλανής πόρτας, των συγγενών και φίλων. Δε θα ήταν υπερβολή να υποστηριχθεί ότι μετά από 18 αγωνιώδεις μήνες, η κούραση των πολιτών είναι έτοιμη να προσλάβει χαρακτηριστικά αποζήτησης εκτόνωσης για την απώλεια της ζωής που κάποτε είχαν. 

Άνθρωποι καταχρεωμένοι μετά από 10 έτη λιτότητας και περικοπών, το τελευταίο ενάμισι έτος εργάστηκαν συνολικά 5 - 6 μήνες ή έχασαν τις δουλειές τους, δεν πήγαν διακοπές και βρέθηκαν επανειλημμένα σε κατ’ οίκον περιορισμό επ’ αόριστον. Όμως το πρόβλημα δεν εξαντλείται στις πτυχές της πανδημίας. Είναι πολύ βαθύτερο στην ελληνική καθημερινότητα. Είναι πλέον διαβρωτικό σε κάθε της παράμετρο. Απλώς η πανδημία υπερτονίζει την καθολική διάβρωση και φωτίζει τα αίτια και αιτιατά της καραντίνας, ακόμα και σε όσους δεν επιθυμούν να τα συζητούν λόγω ιδεολογικής παρωπίδας. Διότι και αυτοί για δεύτερο συνεχόμενο χρόνο δεν έχουν κανονική ζωή.

 Θα μπορούσε κανείς να γεμίσει ολόκληρο βιβλίο με τις διαχρονικές κοινωνικές παθογένειες της Ελλάδας, αλλά για το 2020 οι ενδεικτικότερες πτυχές της παρακμής του λαού μας μάλλον συνοψίζονταν στις κάτωθι διαπιστώσεις (σε τυχαία σειρά) : 

• Καταβαράθρωση της λαϊκής εμπιστοσύνης έναντι των κοινωνικών πυλώνων όπως η δικαιοσύνη, το πολιτικό σύστημα στο σύνολό τους, η αστυνομία, το Κοινοβουλετικό Σώμα, τα μέσα ενημέρωσης. Ειδικά στους νέους και τους οικονομικά ασθενέστερους, οι δείκτες δυσπιστίας εκτοξεύονται και η αδιαφορία για την εκλογική διαδικασία πιστοποιείται σε κάθε κάλπη πλέον με υψηλά ποσοστά αποχής

• Οι διαδικτυακές συνωμοσιολογικές θεωρίες και γραφικότητες βρίσκουν όλο και προσφορότερο το έδαφος στους πολίτες που βαθμιαία αποστρέφονται την παραδοσιακή δημοσιογραφία, καθώς την υπολαμβάνουν πλέον ως συλλήβδην αργυρώνητη, ενίοτε και ως οιονεί εκφραστή κέντρων συμφερόντων. Από τις δήθεν «επικίνδυνες για την υγεία μάσκες» και τα ... «εμβόλια με μικροτσίπ και εξωγήινο DNA», έως την άρνηση της πραγματικότητας ότι υπάρχει πανδημία και ότι οι πάνω από 3.700.000 καταγεγραμμένοι θάνατοι παγκοσμίως οφείλονται στον COVID-19 (και όχι σε άλλα αίτια), διαμορφώνεται ένα ρεύμα ήδη και στην Ελλάδα που τείνει να εδραιώνεται στις ιδιωτικές συζητήσεις, αθόρυβα και ανεπίσημα, σχετικά με τον ευρύτερο σκεπτικισμό έναντι της κρατούσας γνώμης. Το αποτέλεσμα είναι 4 στους 10 να δηλώνουν επιφυλακτικοί ή και αρνητικοί έναντι του εμβολιασμού

 • Πράξεις ανερυθρίαστης λογοκρισίας διεκδικούν θέση στην μοντέρνα κανονικότητα: δημοσιογράφοι απολύονται από κανάλια εξαιτίας κριτικής σε επιχειρηματίες ή σε μέλη του υπουργικού συμβουλίου, απειλούνται με μηνύσεις από κυβερνητικούς βουλευτές λόγω της διατύπωσης άβολων ερωτημάτων, εκδιώκονται από ραδιοφωνικούς σταθμούς με «άνωθεν υπόδειξη», ενώ άρθρα υπόκεινται σε αλλοίωση ή περικοπή περιεχομένου ακόμα και σε παραδοσιακές εφημερίδες ευρείας κυκλοφορίας, την ίδια στιγμή που συνεντεύξεις διακόπτονται "στον αέρα" μόλις εκφραστεί κάποια αποκλίνουσα γνώμη. Αν σε όλα αυτά προστεθούν και οι – κατά κανόνα ανεξιχνίαστες – ανθρωποκτονίες ή απόπειρες ή «ύποπτα ατυχήματα» (για να το θέσω διακριτικά) με θύματα εκδότες και δημοσιογράφους τα τελευταία 10 χρόνια τουλάχιστον, το ζήτημα ανάγεται σε ευθεία απειλή κατά της ελευθερίας Λόγου και της πολυφωνιας της ενημέρωσης. Το κερασάκι στην τούρτα, ήταν η αφαίρεση του λόγου από τον Αρχηγό της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης από τον Πρόεδρο της Βουλής σε live μετάδοση, γεγονός άνευ προηγουμένου μεταδικτατορικά.

 • Από την άλλη πλευρά, υπό το πρόσχημα της πανδημίας, δεκάδες εκατομμυρίων κατευθύνθηκαν στη διάρκεια του περασμένου έτους σε μέσα ενημέρωσης κατά τρόπο που προκάλεσε ακόμα και αντίδραση των αρμοδίων οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για υπόνοιες αδιαφάνειας, τη στιγμή που ο μέσος πολίτης τολμά να λαϊκίζει (!) ρωτώντας «πόσοι αναπνευστήρες θα είχαν αγοραστεί εν μέσω πανδημίας με το ποσόν αυτό;» ή "πόσοι νοσηλευτές θα είχαν προσληφθεί;"

 • Είδαμε για πρώτη φορά στη μεταπολίτευση να αίρεται, με μόνη την ψήφο της κυβερνητικής πλειοψηφίας, η ασυλία βουλευτού (συγκεκριμένα της κ. Αδαμοπούλου) για ερώτημα που έθεσε κατά τη διάρκεια ομιλίας της εντός του Κοινοβουλίου και μάλιστα μετά από μηνυτήρια αναφορά εκπροσώπου αστυνομικού συνδικαλιστικού οργάνου, αν και κάτι τέτοιο ρητά το απαγορεύει το άρθρο 61 παρ. 1 του Συντάγματος 

• Απαγορεύτηκαν με αστυνομικά μέτρα οι διαδηλώσεις και πορείες των πολιτικών κομμάτων κατά το περασμένο έτος, ενώ πολλές εξ αυτών διαλύθηκαν αν και τηρούσαν οι διαδηλωτές τις αποστάσεις ασφαλείας. Εδώ δεν πρόκειται για εύλογο περιορισμό του δικαιώματος συνάθροισης, αλλά για πλήρη αποκλεισμό του πολίτη από τη συνταγματική διάταξη. Κάποιος "κακόβουλος" θα μπορούσε να ρωτήσει αν ο εν λόγω περιορισμός είχε εξαγγελθεί τις ημέρες των διαδηλώσεων για τη συμφωνία των Πρεσπών, τι θα έλεγαν τα φιλικά προς την τότε αντιπολίτευση (νυν ηγεσία) μέσα ενημέρωσης για το οποιοδήποτε πρόσχημα. Αλλά ας μην ερωτηθεί αυτό, ούτε φυσικά αν μεταδίδεται ο κορωνοϊός σε φιέστες τύπου παρουσίασης της ανάπλασης της Πλατείας Ομονοίας.

 • Από την αλυσιτελή αρχιτεκτονική των μέτρων αντιμετώπισης της πανδημίας, ολόκληροι κλάδοι κινδυνεύουν με πτώχευση και δη εκείνοι που οι εργαζόμενοι τους αδυνατούν να απασχοληθούν με τηλεργασία. Εκτιμάται ότι οι επιπτώσεις για εκατοντάδες χιλιάδες εργαζομένους θα κορυφωθούν βραχυπρόθεσμα με έκρηξη ανεργίας ή υποαπασχόλησης, αυξάνοντας την επαγγελματική αβεβαιότητα, ενώ οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις θα υποστούν το μείζον πλήγμα.

• Ενώ για τα μεταπανδημικά και μεταμνημονιακά έτη η εθνική οικονομία αναμένεται να ακολουθήσει την πεπατημένη μέθοδο «θα είστε χρεοκοπημένοι αλλά θα λέτε πως δεν είστε», η μετακύληση της λυπητερής στο ατομικό και οικογενειακό εισόδημα θα είναι έκδηλη, ιδίως μέσω της αυτορρύθμισης της αγοράς με μισθολογικές μειώσεις  σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα ή με απλήρωτες υπερωρίες, κατόπιν επίκλησης “στην κοινή συμμετοχή στα κοινά εθνικά βάρη”.

• Συνέπεια του παραπάνω αυτονόητου επακόλουθου, είναι η αδυναμία αναστροφής του Brain-Drain, που προεκλογικά είχε αναγάγει σε σημαία της η παρούσα κυβέρνηση.

 • Το δημογραφικό πρόβλημα πρέπει συνακόλουθα να θεωρηθεί ως μόνιμο και μη αναστρέψιμο υπό τις παραπάνω προϋποθέσεις και ο ετήσιος αριθμός γεννήσεων στα επόμενα χρόνια δεν αναμένεται να ξεπεράσει τον αριθμό θανάτων στη χώρα μας υπό την παρούσα συγκυρία ανάσχεσης της δημιουργίας οικογένειας. Η προσέγγιση μέσω "συνεδρίων γονιμότητας" με κεντρικούς ομιλητές ...ιερείς (ποιος καταλληλότερος άλλωστε ; ) και διακεκριμένους πολέμιους των αμβλώσεων, εκλαμβάνεται μόνο ως ανέκδοτο και όχι ως οργανωμένη κρατική αντιμετώπιση του προβλήματος (όπως π.χ. συνέβη στα σκανδιναβικά κράτη ή τον Καναδά) 

 • Ειδικότερα κατά το εξάμηνο Νοεμβρίου-Απριλίου ως προς την πανδημία του κορωνοϊού, οι αριθμοί θανάτων κορυφώθηκαν και υπερέβησαν τις 10.000 . Για συνεχόμενες εβδομάδες το χειμώνα ο μέσος όρος θυμάτων ήταν περί τις 100 απώλειες. Κάποιοι μίλησαν σε τηλεοπτικούς διαύλους «για απώλειες που ισοδυναμούν με την πτώση ενός αεροπλάνου κάθε μέρα». Ή σαν 40 συνεχόμενες τραγωδίες στο Μάτι (αν θα τους επιτρεπόταν να το πουν) διότι την τελευταία ημέρα του Αυγούστου, μετά από 6 μήνες πανδημίας, η χώρα μας είχε 266 νεκρούς και 1 εβδομάδα πριν τα Χριστούγεννα κατέγραψε πάνω από 4.000 θύματα, μετά το προδιαγεγραμμένο λάθος του καλοκαιρινού τουριστικού προσκλητηρίου. Οι κυβερνητικές θριαμβολογίες περί του χαμηλότερου συνολικού αριθμού θανάτων σε σχέση με τις βορειοευρωπαϊκές χώρες μόνο ως γραφικότητα μπορούν να εκληφθούν από τα λαϊκά στρώματα. Πρώτον διότι αυτό δεν ισχύει για το δεύτερο κύμα της πανδημίας καθώς το χειμώνα η Ελλάδα είχε έναν από τους υψηλότερους αριθμούς θυμάτων αναλογικά προς τον πληθυσμό της. Δεύτερον, διότι ούτε ο λαός του Βελγίου, ούτε της Σουηδίας - που ως συνήθη αντιπαραδείγματα πλήρωσαν και αυτοί το πανδημικό τίμημα - είχαν περάσει 10 χρόνια εξτρεμιστικής λιτότητας πριν την παρούσα δοκιμασία της καθημερινότητάς τους

 • Στο παραπάνω οδυνηρό αποτέλεσμα συντείνουν και άλλοι παράγοντες πέρα από το τουριστικό άνοιγμα: ο συνωστισμός στα λιγοστά μέσα μαζικών μεταφορών, οι υλικοτεχνικές νοσοκομειακές ελλείψεις, οι λίγες Μ.Ε.Θ. και η αποσπασματική χρηματοδότηση δημιουργίας πολλών περισσοτέρων, η συνειδητή ή ιδεοληπτική αποφυγή μονίμων προσλήψεων νοσηλευτών ή ιατρών στο σύστημα υγείας, η φυγή επιστημόνων στο εξωτερικό. Το κράτος πρόθυμα προβαίνει στην αγορά οπλικών συστημάτων αξίας δισεκατομμυρίων (που πιθανώς ουδέποτε θα χρησιμοποιηθουν όπως και όλα τα προηγούμενα), χτίζει πανάκριβους φράχτες στον Έβρο και πληρώνει διάτρητα πλωτά φράγματα στο Αιγαίο, αλλά ιδού : οι εκατόμβες θυμάτων δεν προκύπτουν από κενά στη εθνική άμυνα αλλά στα απαρχαιωμένα νοσηλευτήρια, ελλείψει νέων και σύγχρονων. 

• Είναι λυπηρό να το επισημαίνει κανείς και να διατρέχει τον κίνδυνο να στιγματισθεί ως λαϊκιστής ή να του χρεωθεί κάποια κομματική ταυτότητα, ωστόσο ενώ εξαγγέλθηκαν προσλήψεις ΕΠΟΠ και ειδικών φρουρών, το νοσηλευτικό προσωπικό έχει υπερβεί από καιρό τα όρια των αντοχών του. Είναι φανερό ότι απλά δεν επαρκεί σε αριθμό. Είναι επίσης φανερό ότι έπρεπε να έχουν γίνει επιτάξεις κλινικών για όσο θα διαρκέσει η πανδημία. Αυτό δεν λέγεται από διάθεση κριτικής: μετά από τις 7 πρωτες εβδομάδες του δεύτερου lockdown, πέθαιναν επί τέσσερις μήνες από 60 ως 120 συμπολίτες μας κάθε μέρα. Είναι γελοίο να αμφισβητούνται τα παραπάνω νούμερα σε ιδεολογικό και μόνον επίπεδο

 • Το μόνο χειρότερο από το να πεθαίνει κανείς, είναι να μη ζει. Δυστυχώς αυτό υπήρξετο πλέον ζοφερό σκέλος της καραντίνας: ότι κανείς δε γνώριζε πότε θα πάρει πίσω τη ζωή του και κανείς δεν ξέρει πότε θα του αφαιρεθούν ξανά τα λίγα εκείνα καθημερινά πράγματα που τον έκαναν χαρούμενο. Να χαιρετίσει τους φίλους του, να αγκαλιάσει τα παιδιά κι εγγόνια του, να έχει μία απλή βραδινή έξοδο, έναν περίπατο χωρίς να υποχρεούται να ενημερώσει την αστυνομία, ένα διήμερο στο εξοχικό του χωρίς να απειλείται με πρόστιμο ίσο προς το ήμισυ του μισθού του, ένα πικ-νικ για να μυρίσει ένα λουλούδι. Οι νέοι, μαθητές και φοιτητές, αισθάνονται ότι έχασαν δύο χρόνια από τη ζωή τους για να ζήσουν οι ηλικιωμένοι. Οι ηλικιωμένοι, ακόμα χειρότερα, ότι έχουν ενταφιαστεί ζωντανοί, συν τον τρόμο μην τυχόν ασθενήσουν, καθώς δεν νιώθουν απρόσβλητοι όπως οι νέοι.

 • Η τέχνη, επίσης, διανύει μία από τις χειρότερες περιόδους της ιστορίας της στη χώρα που γεννήθηκε: άδεια θέατρα, σχεδόν μηδενικές νέες κινηματογραφικές παραγωγές και διαρκής απαγόρευση λειτουργίας για ολόκληρο τον κλάδο αδιακρίτως. Οι καλλιτέχνες και συντελεστές του μουσικού κλάδου σε ίδια μοίρα. Οι άνθρωποι του θεάματος ήταν ήδη σε δυσμενή θέση στη διάρκεια των μνημονιακών ετών, πλέον όμως επαπειλείται ακόμα και πολιτιστική ασυνέχεια αναμεταξύ του λαμπρού “χθες” και του καλλιτεχνικά άχρωμου “αύριο”. Και το χειρότερο για κάθε Δημοκρατία : απαγορεύτηκε - σαν από κάποια ομερτά των καναλαρχών - η σάτιρα και κάθε έκφανση αμφισβήτησης, ακόμα και με shadow-ban στα social media.

• Αλλά η πιο σκοτεινή στιγμή και βαθύτατη πληγή στο κορμί της πολιτισμικής μας κληρονομιάς ήταν η φρίκη του θεάματος των καμένων Μυκηνών. Δεν είναι θέμα της – όποιας – ηγεσίας συνέπεσε να τύχει να είναι στην Αρχή κατά τη συγκυρία που το περιστατικό συνέβη και «έπαιξε» για μόλις ένα απόγευμα στα ΜΜΕ. Πρόκειται για καταστροφή μνημείου παγκόσμιας κληρονομιάς με προαιώνια ακτινοβολία και όνειδος για τη χώρα μας εις το διηνεκές, ακόμα χειρότερο και από το ανερυθρίαστο τσιμέντωμα του Ιερού Βράχου της Ακροπόλεως, ακόμα μεγαλύτερο και από το κάψιμο του Άλσους του Κρόνιου Λόφου της Αρχαίας Ολυμπίας το 2007 

 • Αλλά και στην παιδεία η κατάσταση ήταν καθ’ όλη τη χρονιά προβληματική. Μπορεί τα ΜΜΕ να ξέχασαν γρήγορα το απριλιανό “Σκόιλ Ελικίκου”, τις παιδικές μάσκες σε μέγεθος XXL σκούφου και τα χαμηλής ποιότητας μαθητικά παγούρια. Εντούτοις, τα προβλήματα στην τηλεκπαίδευση – σαν να ήταν τα σπίτια …internet café (και μάλιστα σε μία χώρα με το ακριβότερο διαδίκτυο στην Ε.Ε.) , όπου ενδέχεται ταυτόχρονα με το μαθητή να τηλεκπαιδεύεται ή να τηλεργάζεται και ο ένας γονιός ή ακόμα και αμφότεροι – είναι μία μόνιμη καθημερινότητα για δεκάδες χιλιάδες μαθητές, με τον κίνδυνο να δημιουργηθεί ολόκληρη γενιά πλημμελώς εκπαιδευμένων μελλοντικών εργαζομένων .

• Ως προς τα δικαιώματα της γυναίκας, κορυφώθηκε μία πρωτοφανής τάση για οπισθοδρόμηση: πάνω στην υφέρπουσα μισθολογική ανισότητα που έλαβε χαρακτήρα παγίωσης στα μνημονιακά πέτρινα χρόνια, ήρθαν να προστεθούν οι φετινές στατιστικές περί του τρόμου της σεξουαλικής παρενόχλησης 9 στις 10 (!) γυναικών στους χώρους εργασίας και του τετραπλασιασμού των περιστατικών ενδο-οικογενειακής βίας τον καιρό της καραντίνας (την ίδια, δε, περίοδο οι στατιστικές παρουσίασαν αύξηση και στην κακοποίηση ανηλίκων, συμπεριλαμβανομένων των περιπτώσεων βιασμών και παρενοχλήσεων). Τέλος, για να ολοκληρωθεί η εικόνα οπισθοδρόμησης, επανήλθαν οι σκοταδιστικές κραυγές περί ολικής απαγόρευσης της πρόσβασης των γυναικών στο - επί 37 έτη - θεσμοθετημένο δικαίωμα στην άμβλωση, σαν να ήταν η Ελληνίδα ένα δοχείο αναπαραγωγικής εκτόνωσης του Ελληνάρα. 

• Ένα από τα χαρακτηριστικότερα δείγματα οπισθοδρόμησης, ένεκα του οποίου ήδη έχει αρχίσει να προφέρεται στο – νεανικό ιδίως – λεξιλόγιο η ανατριχιαστική λέξη «δικτατορία», είναι η διολίσθηση στην αστυνομοκρατία με την έννοια της διάχυσης του κατασταλτικού ελέγχου σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής και ιδιωτικής ζωής. Μία ματιά στα σχόλια των social media αρκεί, όμως η κατάσταση στις διαπροσωπικές συζητήσεις υποφώσκει εντονότερη. Τα μπλόκα σε δρόμους και οι απανωτές εξαγγελίες απαγορεύσεων σε εβδομαδιαία ήδη βάση, οι αναίτιοι ξυλοδαρμοί σε πλατείες και πανεπιστημιακές αυλές που κατά δεκάδες καταγγελίες ή βίντεο αστυνομικής βίας έχουν κατακλύσει το ελληνικό διαδίκτυο, βασανισμοί όπως ξεγυμνώματα μες στο κρύο εν μέση οδό ή ευθείες σεξιστικές προσβολές, ακόμα και εισβολές άνευ εντάλματος στα σπίτια (όπως στην περίπτωση του σκηνοθέτη Ινδαρέ), μέχρι και μαζικοί σωματικοί έλεγχοι εφήβων μέσα σε σινεμά ή clubs (προ καραντίνας), τα πρόστιμα για άσκοπη μετακίνηση ακόμα και σε καρκινοπαθείς, οι συνεχείς συλλήψεις και κρατήσεις δικηγόρων κατά παράβαση της Ποινικής Δικονομίας, είναι μερικά μόνον δείγματα εκφασισμού στους έρημους δρόμους των πόλεων. 

• Δυστυχώς ο εκφασισμός διαρρέει ακόμα και τμήματα της πολιτικής ζωής, γεγονός που προξενεί απόλυτη απέχθεια στους προοδευτικότερους πολίτες και δη στους νεότερους: δηλώσεις του τύπου «είναι αποβράσματα όσοι δε χτυπούν εισιτήριο» για άτομα πιθανώς σε πλήρη ένδεια που δεν έχουν ούτε το αντίτιμο της μετακίνησης και προτροπές σε δημοσιογράφους και απλούς πολίτες (ας το πούμε λαϊκά, όπως το λένε απερίφραστα όλοι πλέον) να «ρουφιανέψουν» όσους δε συμμορφώνονται, οι πρωθυπουργικές απρέπειες με συνεχείς αναφορές σε «ψεκασμένους» τη στιγμή που το 42% σε πρόσφατη δημοσκόπηση διατηρεί επιφυλάξεις για τυχόν αλλεργίες ή παρενέργειες του εμβολιασμού, με αποκορύφωμα τη δήλωση τέως αντιδημάρχου Αθηναίων για τους διαδηλωτές της πορείας της 17ης Νοεμβρίου «πάντα υπήρχαν παράσιτα» (φράση βγαλμένη αυτολεξεί από το “Mein Kampf” του Χίτλερ), όλα αυτά αναδίδουν κακοσμία απολυταρχίας και φατριακού απαρτχάιντ με κριτήρια αναχρονισμού, την ίδια ώρα που στις ειδήσεις αποσιωπούνται δεκάδες διεθνείς επικριτικές αναφορές για ξυλοδαρμούς ή παράνομες επαναπροωθήσεις προσφύγων και μεταναστών. 

• Δυστυχώς η εξουσιαστική αναρρίχηση πολλών εκ των γραφικών της δεκαετίας του ’90 σε εξουσιαστικά πλέον πόστα (θυμίζω ότι νυν υπουργός εκθείαζε τα έργα συγγραφέα που μιλούσε για καταγωγή των Ελλήνων από το αστερισμό Σείριο (!!!), ενώ έτερος εν ενεργεια υπουργός ζητούσε "να ξεβρωμίσει ο τόπος από το Ισλάμ"), κυρίως κατά την τελευταία δεκαετία – παρήγαγε ήδη τετελεσμένα τόσο σε εγχώρια όσο και σε γεωπολιτική κλίμακα. Η μιντιακή αποσιώπηση απλώς ίσως τα κουκουλώσει για λίγους ακόμα μήνες. Πλην όμως εμφαίνονται ήδη οι απολήξεις τους και ο λαός έχει ως προς τούτο ατομική ευθύνη για τις επιλογές του στην κάλπη. Η χώρα μας δια δηλώσεων δύο (άλλων, όχι των προαναφερθέντων) υπουργών έχει αυτοπροσδιορίσει ήδη τα χωρικά της ύδατα στα 6 ναυτικά μίλια, ανεχόμενη την αναίρεση του δυνητικού της δικαιώματος επέκτασης στα 12 ν.μ. δια της σιωπηρής αποδοχής τουρκικών ερευνών εντός τους. Η διπλωματία μας κατέστη  ακόμη πιο ανυπόληπτη, όταν παραγκωνίσθηκε το δίκαιο αίτημά της για «κυρώσεις που δαγκώνουν». Έπειτα από τον ορυμαγδό των αντιδράσεων του 2019 για τις ονοματολογικές υποχωρήσεις στο Μακεδονικό, η Ελλάδα προέβη σε εδαφικές υποχωρήσεις επί του δικαίου της θάλασσας κατά τις συμφωνίες με Αίγυπτο και Ιταλία, καθώς απέτυχε να ανατρέψει το τουρκολιβυκό μνημόνιο οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών. 

Πολύ θα επιθυμούσα να κλείσω την παρουσίαση με μία νότα αισιοδοξίας ή μία χαραμάδα ελπίδας. Ο λόγος που δεν το κάνω δεν είναι μόνον επειδή οφείλουμε όλοι να κοιτάμε την αλήθεια κατάματα ώστε «με τη σοφία του πόνου» (κατά το αρχαίο δράμα) να βελτιωθούμε ως κοινωνία και να εξέλθουμε από την προϊούσα πολυεπίπεδη σήψη. Ατυχώς, ο κυριότερος λόγος είναι ότι η τελευταία έχει γίνει βίωμα στην ενσυναίσθηση των πλείστων κοινωνικών στρωμάτων, ειδικά των ανέργων, των νεόπτωχων και των επί μήνες έγκλειστων νέων με τα γκρεμισμένα όνειρα : η συντριπτική τους πλειοψηφία αποτυπώνεται δημοσκοπικά στο πρώτο εξάμηνο να θεωρεί ως μεγαλύτερα προβλήματα της χώρας τη διαφθορά, την αναξιοκρατία, την ανισοκατανομή του πλούτου, τη διογκούμενη ανεργία και, το χειρότερο όλων, να αναμένει ότι το 2021 θα είναι μακράν χειρότερο του δίσεκτου 2020.